Nowotwory narządów układu moczowo-płciowego zwane są popularnie nowotworami „urologicznymi” z powodu ich diagnozowania i leczenia ich przede wszystkim przez lekarzy urologów. Stanowią one znaczny odsetek wszystkich nowotworów złośliwych rozpoznawanych u mężczyzn i kobiet albowiem ok. 15 proc.
Prof. dr hab. n. med. Zbigniew Wolski
Krajowy Konsultant w dziedzinie urologii
Jeszcze większy odsetek dotyczy samych mężczyzn ponieważ na te nowotwory choruje co 4 mężczyzna tj. ponad 26 proc. Wśród 10 najczęściej spotykanych nowotworów złośliwych u mężczyzn spotyka się jeszcze raka pęcherz moczowego oraz raka nerki. Wysoka częstość występowania tych nowotworów w Polsce i na świecie wynika z częstego rozpoznania raka gruczołu krokowego, który jest drugim wykrywalnym i leczonym nowotworem po raku płuc.11 tys. nowych zachorowań na raka stercza i ponad 5 tys. nowych raków pęcherza moczowego w 2013 r. w Polsce. U kobiet najczęściej rozpoznawanym rakiem z tej grupy jest rak nerki. Rak stercza jest też trzecią przyczyną zgonów nowotworowych w Polsce.
Każdego dnia umiera w Polsce 27 osób z powodu nowotworów narządów układu moczowo-płciowego. Ilość rozpoznanych nowotworów systematycznie wzrasta z powodu starzenia się społeczeństw oraz skuteczniejszych metod ich rozpoznawania. Np. ocenia się, że w 2025 r. w Polsce wzrośnie o 130 proc. zachorowalność na raka stercza.
W ostatnie dekadzie uzyskano w Polsce stabilizacje śmiertelności z powodu raka gruczołu krokowego przy wzroście wykrywalności. Można to tłumaczyć wykrywaniem mniej zaawansowanych postaci raka jak i stosowaniem skuteczniejszych metod radykalnego leczenia. Obecnie zaleca się u mężczyzn po 50. roku życia systematycznie, raz do roku oznaczanie poziomu specyficznego antygenu sterczowego/PSA/oraz ocenę gruczołu krokowego palcem przez odbytnicę. Szczególnie zaleca się wykonywanie tych badań mężczyzną u których wśród krewnych linii męskiej ojciec/brat rozpoznano raka stercza, ponieważ prawdopodobieństwo wystąpienia u nich tego nowotworu złośliwego wzrasta kilkukrotnie.
Choroby układu moczowo-płciowego
Rak pęcherza moczowego jest drugim co do częstości rozpoznawanym nowotworem narządów układu moczowo-płciowego, a u mężczyzn a piątym na liście wszystkich męskich. Rozpoznaje się go co raku u ponad 5 tys. mężczyzn, a u 20 proc. z nich są to postacie naciekające których wyleczenie możliwe jest tylko po wycięcie całkowitym pęcherza moczowego. Kobiet chorują 3x rzadziej na ten nowotwór, ale przebieg kliniczny jest u nich bardziej niekorzystny.
Czynnikami narażenia na raka pęcherza moczowego są przede wszystkim czynne i bierne palenie tytoniu oraz kontakt z karcinogennymi substancjami jakim są przede wszystkim aminy aromatyczne. Najczęstszym objawem raka pęcherza jest bezbolesny krwiomocz z skrzepami krwi. Jest on przemijający a przez to lekceważony, zwłaszcza u kobiet. Zaleca się więc przy ujawnieniu się krwiomoczy bezwzględne postepowanie diagnostyczne polegające na wykonaniu ultrasonografii z dobrze wypełnionym pęcherzem moczowym, wziernikowaniu pęcherza moczowego/cystoskopia lub/i oceny osadu moczu na komórki nowotworowe.
Trzecim co do częstości występowania nowotworem urologicznym jest rak nerki. Przebiega on długo bezobjawowo. Wystąpienia krwiomoczu świadczy zwykle o jego zaawansowanej postaci. Zaleca się więc wykonywania raz do roku ultrasonograficznego badania nerek u osób po 40. r.ż. w celu wykrycia postaci bezobjawowych które są zwykle mniejszych rozmiarów, co umożliwia skuteczne leczenia bez konieczności wycięcia całej nerki.
Nowotwory złośliwe jądra spotkane są znacznie rzadziej niż poprzednio wymienione, ale nieleczone szybko prowadza do zgonu. Zaleca się systematyczną samoocenę zawartości moszny przez chłopców i młodych mężczyzn zwłaszcza którzy byli leczenie z powodu niezstąpionego jądra. Badanie ultrasonograficzne jąder z oraz badanie fizykalne zwykle stawiają prawidłowe rozpoznanie. Pojawienie się twardego, bezbolesnego guzka w jadrze lub twardego bezbolesnego całego jądra jest niepokojącym objawem Wskazane jest wówczas pilne rozpoznanie i leczenie operacyjne a chemioterapia systemowa jest wykonywana w zaawansowanych przypadkach.
Podstawowym niepokojącym objawem pochodzącym z dróg moczowych jest krwiomocz, zwłaszcza bezbolesny z skrzepami krwi, który może wskazywać na obecność wyżej wymienionych nowotworów pęcherza, nerki, oraz także nowotworów górnych dróg moczowych, cewki moczowej, rzadziej stercza.
Współczesna diagnostyka urologiczna przy zastosowaniu badań obrazowych w postaci ultrasonografii urografii, tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego, badań endoskopowych wykonanych odpowiednio wcześnie pozwala na wykrycie wczesnych postaci nowotworów i ich skuteczne radykalne leczenie.