Fakty i mity na temat wpływu fluoru na nasze zdrowie.
Dagmara Piesiak-Pańczyszyn
Wykładowca w Katedrze i Zakładzie Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu
W stomatologii związki fluoru są stosowane na szeroką skalę w profilaktyce próchnicy i obecnie uważa się, że jest to najskuteczniejsza metoda hamowania tej choroby. Przeciwpróchnicowe oddziaływanie fluoru na szkliwo zębów opiera się na dwóch podstawowych mechanizmach: przederupcyjnym, czyli dotyczącym okresu przed wyrznięciem zęba dostarczanym tzw. drogą endogenną i poerupcyjnym już po pojawieniu się zęba w jamie ustnej dostarczanym tzw. drogą egzogenną.
Endogenna podaż fluor w formie aktywnej, czyli kropli lub tabletek, albo w formie biernej razem z woda pitną, solą lub mlekiem jest obecnie rzadko stosowana ze względu na udowodnioną mniejszą skuteczność przeciwpróchnicową. W okresie po wyrżnięciu zęba (posterupcyjnym) fluor dostarczany drogą egzogenną wpływa na naprawę uszkodzonego przez kwasy szkliwa oraz hamowanie aktywności bakterii próchnicotwórczych. Egzogenna fluoryzacja kontaktowa polega na bezpośrednim działaniu na powierzchnię zębów związkami fluoru poprzez zabiegi pędzlowania, wcierania, szczotkowania oraz płukania. Może być wykonywana w domu, w szkole lub w gabinecie stomatologicznym. Do zabiegów domowych, ze względów bezpieczeństwa, stosuje się preparaty o stężeniu średnio 10-krotnym niższym.
Nadmierna podaż fluoru i jego toksyczność
Do ostrego zatrucia fluorem zazwyczaj dochodzi w przypadku przypadkowego lub celowego spożycia produktu zawierające jego związki. Objawy ostrego zatrucia występują po upływie od 30 minut do 24 godzin po spożyciu i obejmuje zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, a w ciężkich przypadkach zaburzenia rytmu serca, kwasicę i śpiączkę.
Do przewlekłego zatrucia dochodzi zazwyczaj poprzez długotrwałe i ciągłe przyjmowanie fluoru, np. z wodą, tabletkami czy kroplami w zbyt dużych dawkach, czy przy skażeniu środowiska. Skutkuje to powstaniem zmian w zębach, kościach i stawach. W zębach dochodzi do fluorozy objawiającej się zmętnieniami, przebarwieniami o różnym nasileniu, dołkami i łamliwością szkliwa.
Formy zabezpieczenia pacjentów przed przedawkowaniem związków fluoru
Zewnętrzne, stałe podawanie jonów fluorkowych na niskim poziomie do jamy ustnej jest obecnie podstawowym, a jednocześnie najbezpieczniejszym działaniem zapobiegającym próchnicy zębów. Jej skuteczność, w zależności od zastosowanej metody, waha się od 20 do nawet 80 proc. Stosowanie fluoru wymaga jednak należytej ostrożności i stosowania wszystkich zasad bezpieczeństwa, zarówno przez lekarza, jak i pacjenta, tj:
- stosowanie metody tabletek czy kropli z fluorem tylko w ściśle określonych przypadkach, indywidualnie dostosowanych do potrzeb leczniczych i monitorowanych przez lekarza dentystę,
- konieczność nadzorowania dzieci do 8 roku życia przy codziennym myciu zębów (żeby nie połykały pasty),
- stosowanie się do zaleceń dotyczących zawartości fluoru w paście do zębów (w zależności od wieku) i ilości nakładanej pasty,
- stosowanie płynów do płukania jamy ustnej po ukończeniu 6 roku życia,
- używanie preparatów medycznych o zwiększonej zawartości fluoru tylko na zalecenie dentysty,
- środki zawierającego wysokie stężenia fluoru powinny być stosowane tylko w gabinecie stomatologicznym pod nadzorem lekarza,
- świadoma zgoda rodziców i/lub opiekunów na grupowe formy fluoryzacji np. w szkołach.