Jesienią i zimą rośnie liczba zachorowań na grypę. W rozmowie wyjaśniamy, dlaczego tak się dzieje, jak działa szczepionka i kto jest najbardziej narażony na powikłania.
Prof. dr hab. Agnieszka Szuster-Ciesielska
Katedra Wirusologii i Immunologii UMCS; uznany popularyzator wiedzy, wyróżniona tytułem „Promotora wiedzy” przez Puls Medycyny, na liście 100 najbardziej wpływowych osób w medycynie w 2021 i 2022
Dlaczego w okresie jesienno-zimowym obserwujemy rosnącą liczbę zachorowań na grypę?
W okresie jesienno-zimowym obserwujemy rosnącą liczbę zachorowań na grypę z kilku powodów. Niska temperatura i wilgotność powietrza sprzyjają przetrwaniu wirusa grypy w środowisku zewnętrznym oraz zmniejszają efektywność naturalnej bariery śluzowej w układzie oddechowym. Zimne powietrze spowalnia usuwanie śluzu i aktywność fagocytów, które są komórkami usuwającymi wirusy. O tej porze roku wirusy cechują się zwiększoną transmisją wśród ludzi przebywających w zamkniętych pomieszczeniach. Ponadto w okresie grzewczym ciepłe powietrze może nadmiernie wysuszyć śluzówki, co osłabia ich zdolności obronne. Niższy poziom witaminy D w okresie jesienno-zimowym (z powodu mniejszej ekspozycji na światło słoneczne) może osłabiać funkcje odpornościowe organizmu i zwiększać podatność na infekcje dróg oddechowych, w tym grypę. Warto też podkreślić, że wirusy sezonowe wykazują wzorce utrzymujące się od późnej jesieni do wiosny, co związane jest także z zachowaniem populacji i warunkami klimatycznym.
Jak działa szczepionka przeciw grypie i jak długo utrzymuje się jej ochrona?
Jak każdej szczepionki, tak i tej przeciw grypie celem jest wybudowanie odporności na przyszłe zakażenia.
Szczepionka przeciw grypie działa poprzez wprowadzenie inaktywowanych fragmentów wirusa grypy, głównie białek powierzchniowych, takich jak hemaglutynina (HA) i neuraminidaza (NA), albo tzw. rozszczepionych wirionów (niezdolnych do wywołania choroby). Układ odpornościowy rozpoznaje te antygeny i rozpoczyna produkcję swoistych przeciwciał oraz aktywację limfocytów T pomocniczych, które uczą organizm szybkiej i efektywnej odpowiedzi na prawdziwe zakażenie wirusem grypy. Odpowiedź immunologiczna rozwija się zwykle w ciągu 2-3 tygodni od szczepienia. Co do ochrony, wytworzone przeciwciała zapewniają ochronę przez 6 do 12 miesięcy, zazwyczaj wystarczająco długo na cały sezon grypowy. Skuteczność ochrony może jednak różnić się w zależności od dopasowania szczepów w szczepionce do aktualnie krążących wirusów grypy oraz indywidualnej odpowiedzi immunologicznej pacjenta.
Jakie grupy społeczne są najbardziej narażone na powikłania grypy?
Najbardziej narażone na powikłania grypy są:
- dzieci poniżej 5. roku życia, zwłaszcza do 2 lat, ze względu na niedojrzały układ odpornościowy,
- osoby starsze (powyżej 65 lat) szczególnie po 84. roku życia, które mają naturalnie osłabioną odporność i częściej chorują przewlekle,
- kobiety w ciąży i okresie połogu, ponieważ zmiany immunologiczne w ciąży zwiększają ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji oraz powikłań u matki i dziecka,
- osoby z chorobami przewlekłymi, takimi jak astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), cukrzyca, choroby serca, choroby nerek, schorzenia immunologiczne, choroby wątroby czy hematologiczne,
- osoby z osłabionym układem odpornościowym, w tym po przeszczepach narządów, przyjmujące leki immunosupresyjne lub z zakażeniem HIV,
- osoby otyłe (BMI powyżej 40) ze zwiększonym ryzykiem ciężkiego przebiegu i powikłań,
- osoby przebywające w skupiskach, np. w domach opieki społecznej, hospicjach, gdzie łatwo dochodzi do transmisji.
Te grupy cechuje wyższe ryzyko powikłań, takich jak zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, zaostrzenie chorób przewlekłych, a u dzieci także zapalenie ucha środkowego czy drgawki gorączkowe. Szczepienia ochronne i wczesne leczenie są kluczowe w ochronie tych populacji.
Czy szczepionka przeciw grypie naprawdę chroni przed zachorowaniem?
Szczepionka przeciw grypie chroni przed zachorowaniem, ale jej skuteczność nie jest 100-proc. i zależy od wielu czynników, np. dopasowania szczepów szczepionki do krążących w danym sezonie, czasu jaki minął od szczepienia (pełna ochrona kształtuje się po 2-3 tygodniach), indywidualnej odpowiedzi immunologicznej. Ważne jest także kryterium wieku – większą skuteczność szczepionki obserwuje się u młodych, zdrowych osób, podczas gdy u starszych i z chorobami przewlekłymi skuteczność może być niższa. To dlatego dla seniorów zaproponowano wysokodawkową szczepionkę przeciw grypie, aby lepiej pobudzić odpowiedź odpornościową.
