Przede wszystkim profilaktyka!

Niezaprzeczalnie najskuteczniejszą formą profilaktyki jest szczepienie. Szczepienia nie tylko chronią zaszczepione osoby, ale także przyczyniają się do ograniczenia rozprzestrzeniania się chorób w populacji, wspierając ogólną odporność zbiorową.

Prof. dr hab. n. med. Adam Antczak

Przewodniczący Rady Naukowej Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych

Jak pan profesor ocenia sezon infekcyjny 2023/24 w porównaniu z poprzednimi latami? Czy zauważono istotne zmiany w częstości występowania infekcji?

W obecnym sezonie cofnęliśmy się do poziomu wyszczepialności sprzed pandemii i zaobserwowaliśmy kolejny jego spadek. Jeżeli chodzi o poziom zachorowalności w trwającym aktualnie sezonie warto podkreślić, że brakuje miarodajnych i precyzyjnych danych dotyczących zachorowań. Obecnie zbierane są dane dotyczące udzielanych porad ambulatoryjnych, dane te jednak są trudne do analizy i do porównywania z tymi, które gromadzono przez ostatnie lata.

Obecny sezon charakteryzował się wyższą aktywnością wirusa grypy w porównaniu z poprzednim sezonem, co zostało potwierdzone przez raporty WHO. Mimo dostępności szybkich testów diagnostycznych i jednego z najwyższych systemów refundacji szczepień, brakowało spójnych danych dotyczących liczby zachorowań, hospitalizacji oraz zgonów, co utrudniało pełną analizę sytuacji oraz efektywne planowanie działań profilaktycznych i interwencyjnych.

Pamiętajmy, że zapalenie płuc stanowi ok. 50 proc. hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego u osób dorosłych w Polsce. Ciężka grypa może prowadzić do rozwoju pneumokokowego zapalenia płuc, co skutkuje wzrostem liczby hospitalizacji i zgonów. Dlatego tak ważna jest profilaktyka. Zapalenie płuc to dominująca postać choroby pneumokokowej u dorosłych. Pacjenci starsi oraz z chorobami przewlekłymi są obarczeni wyższym ryzykiem wystąpienia zapalenia płuc.

Według danych epidemiologicznych, liczba przypadków IChP na przestrzeni lat stale rośnie. Do 31 grudnia 2023 mieliśmy zaraportowanych więcej przypadków niż w całym 2022 roku (2911 przypadków).

Jakie środki profilaktyczne zaleca się pacjentom w celu ograniczenia ryzyka zakażenia w czasie sezonu infekcyjnego?

W Polsce mamy jeden z najszerszych poziomów finansowania szczepień przeciw grypie na świecie, a – jak pokazał ten sezon infekcyjny – nie wykorzystujemy jego potencjału. Bezpłatne szczepionki mogą otrzymać wszystkie dzieci, osoby powyżej 65. roku życia oraz kobiety w ciąży. Pozostała część społeczeństwa, tj. dorośli w wieku 18-64 lata, mają 50 proc. refundację szczepionek przeciw grypie.

W ostatnim sezonie została opublikowana lista bezpłatnych leków dla dzieci i seniorów 65+. Znalazły się na niej szczepionki przeciw grypie oraz przeciw pneumokokom dla pacjentów 65+ z chorobami współistniejącymi.

Czy istnieją nowe zalecenia w porównaniu z poprzednimi latami?

Podstawowym zaleceniem jest zaszczepienie się przed sezonem infekcyjnym. Szczepienia powinno się dokonać w okresie od września do stycznia, gdyż szczyt zachorowań przypada na styczeń-marzec, a pacjent zdąży nabyć odporność poszczepienną, która rozwija się już w ciągu 2-3 tygodni od przyjęcia szczepienia.

Aby zmniejszyć poziom zachorowalności, musimy stale pracować nad wyeliminowaniem barier systemowych na ścieżce pacjenta do szczepienia i skrócenie jej w jak największym stopniu.

Szczepionki przeciw grypie i pneumokokom można podawać jednoczasowo.

Rośnie liczba zakażeń HIV w Polsce. Pomimo bezpłatnego leczenia, które gwarantuje niezaburzone życie, wiele osób w obawie przed stygmatyzacją wypiera diagnozę.

Prof. dr hab. Justyna Kowalska

Klinika Chorób Zakaźnych dla Dorosłych, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Jak przedstawiają się najnowsze dane dotyczące zakażenia HIV?

Sytuacja jest stabilnie zła, co oznacza, że co roku odnotowuje się około 2 tys. nowych przypadków zakażenia. Są to zwykle osoby młode, w wieku rozrodczym, wchodzącym w życie zawodowe. Wśród wszystkich chorych, których mamy w Polsce około 26 tys., dominującą grupą są mężczyźni – kobiety stanowią 10 proc. nowo rozpoznanych przypadków. Niestety sytuacja w związku z zakażeniem od lat nie ulega poprawie, co specjaliści postrzegają jako efekt braku szeroko zakrojonych działań profilaktycznych, a przede wszystkim braku odpowiedniej świadomości względem ryzykownych sytuacji i tym samym rzadkiego wykonywania testów wśród osób potencjalnie narażonych.

Czy wszyscy są jednakowo narażeni na zakażenie HIV? Czy do zakażenia dochodzi częściej u kobiet i podczas kontaktów heteroseksualnych?

Każdy, kto miał przynajmniej jedno zachowanie ryzykowne, nie może wykluczyć zakażenia HIV. Należy również podkreślić, że w rozumieniu medycznym oznacza ono kontakt seksualny z osobą, która nie była przebadana i bez zabezpieczenia. Przy czym trzeba zdawać sobie sprawę, że np. substancje psychoaktywne czy alkohol często prowadzą do sytuacji ryzykownych, zmniejszając percepcję ryzyka i sprawiając, że jesteśmy bardziej odważni i mniej świadomie podejmujemy decyzje. Znacząca jest również forma kontaktu seksualnego (w kontaktach waginalnych ryzyko zakażenia jest małe, z kolei w kontaktach analnych – wyższe) oraz ich częstotliwość, co oznacza, że ryzyko jest wysokie, gdy duża jest częstotliwość kontaktów z licznymi partnerami, którzy także mieli wielu partnerów. Można również zauważyć, że w przypadku kontaktów heteroseksualnych bardziej narażone są kobiety niż mężczyźni, co ma związek m.in. z ich anatomią oraz uwarunkowaniami psychologicznymi. Przy czym ostatecznie ryzyko zakażenia HIV występuje u każdego, kto ma za sobą sytuacje ryzykowne.

W jaki sposób dochodzi do zakażenia HIV i jak je rozpoznać?

Zakażenie HIV przenosi się przede wszystkim drogą kontaktów seksualnych, bardzo rzadko również drogą krwi. Aby sprawdzić, czy doszło do zakażenia, wystarczy wykonać test, którego wynik jest dostępny po 15 minutach. Niestety, nadal zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet nie ma dostatecznej edukacji w tym zakresie, dlatego też do rozpoznania dochodzi późno. Ponadto bardzo często funkcjonują w przestrzeni błędne przekonania i nierzadko osoby myślą, że ich to nie dotyczy, bo np. nie należą do grupy ludzi, która zwykle kojarzona jest z zakażeniem HIV. A chciałabym jeszcze raz podkreślić, że każdy może być narażony na to zakażenie, dlatego warto wykonać test przy okazji standardowych badań profilaktycznych.

A gdy wynik testu jest pozytywny, co dzieje się dalej? Jak wygląda leczenie?

Leczenie jest bezpłatne i trwa do końca życia, należy jednak podkreślić, że chory, u którego wcześnie wykryto zakażenie HIV i wdrożono terapie, ma taki sam okres przeżycia, jak osoba zdrowa. Co ważne, osoby chore, które wdrożą leczenie, mogą prowadzić niezaburzone życie. Ponadto leki mają niską toksyczność, dlatego terapię można stosować w okresie poczęcia i ciąży. Co ważne, chorujące kobiety w trakcie leczenia mogą w naturalny sposób mieć relacje intymne z partnerem, w naturalny sposób zajść w ciążę, rodzić siłami natury, a ich dziecko nie będzie zakażone wirusem HIV.