Prof. dr hab. n. med. Maciej Banach
Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, Kierownik Zakładu Kardiologii Prewencyjnej i Lipidologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Najgorszą rzeczą jaką senior może sobie sam wyrządzić, to zgoda na to, że jest osobą w wieku podeszłym, zasiedzenie się w fotelu i ograniczenie aktywności fizycznej do minimum.
Jakie są najczęściej występujące schorzenia u osób w wieku senioralnym?
Seniorzy to grupa pacjentów, u których występuje wielochorobowość. Liczba chorób jest bardzo duża i niesie za sobą ryzyko polipragmazji, która wiąże się z przyjmowaniem wielu różnych leków jednocześnie. Jeśli mamy na myśli częstość występowania różnych jednostek chorobowych, należy zwrócić szczególną uwagę na choroby sercowo-naczyniowe, choroby nowotworowe, choroby reumatologiczne, które są typowe dla osób w wieku podeszłym. U seniorów pojawiają się również różne schorzenia, które są wynikiem starzenia się: sarkopenia, utrata mięśni, pewne formy mniejszej sprawności, które np. mogą prowadzić do częstszych upadków – niezwykle groźnych dla osób w tym wieku.
Jakie badania należy wykonywać w celu ich szybkiej i skutecznej diagnozy?
Kluczem wykonywania badań jest ich regularność – nie możemy się ich obawiać czy ich unikać. Średnia przewidywalna długość życia w ostatnich latach się obniżyła nawet o ponad 2 lata i wg GUS dla 60-latków wynosi ona niespełna 20 lat, a dla 65-latków 16 lat i 4 miesiące, wciąż znacznie mniej niż jeszcze w roku 2019 i 2020 (które były nawet 6-7 miesięcy dłuższe). Ale by te wartości poprawić, a przede wszystkim by to była droga życia w dobrej jakości, wykonywanie badań jest kluczowe, zaczynając od badań podstawowych, które dają nam pewien sygnał, że dzieje się coś niepokojącego. Jeżeli badania podstawowe wykazują zaburzony obraz, wówczas kolejnym krokiem jest oczywiście poszerzenie tych badań o badania szczegółowe, w tym obrazowe, które pozwolą na wczesną diagnozę, a ta jest kluczem do skutecznego wyleczenia. Do podstawowych badań zaliczamy morfologię czy biochemię wykonywane w praktyce lekarza rodzinnego. W zakresie profilaktyki istotne są wszelkie badania, które mogą być wykonywane w zakresie różnych programów NFZ: np. te związane z układem sercowo-naczyniowym, u kobiet – związane z prewencją nowotworu piersi, u mężczyzn – z prewencją nowotworu gruczołu krokowego. W przypadku osób w wieku podeszłym do formy prewencji zaliczamy na pewno szczepienia ochronne, wśród których do jednych z najważniejszych należą szczepienia przeciw grypie.
Jak powinna wyglądać dieta seniorów i na co osoby starsze powinny zwrócić uwagę?
Dieta seniorów powinna być przede wszystkim dobrze zbilansowana, zdecydowanie nie restrykcyjna, zakładająca ewentualnie wyłącznie ograniczenie liczby kalorii, natomiast zawierająca wszystkie mikro- i makroelementy, niskocholesterolowa, zawierająca odpowiednią ilość białek czy aminokwasów, które w przypadku seniorów odgrywają kluczową rolę. Powinna to być dieta, która zawiera dużo owoców, warzyw, kwasów omega-3 z ryb czy orzechów. Oczywiście jeśli mamy określone wskazania dietetyczne związane na przykład ze zdiagnozowaną cukrzycą, wówczas wiemy, że należy ograniczyć w diecie węglowodany. Powinno więc to być to dieta dobrze zbilansowana, możliwie spersonalizowana – na pewno nie dieta ograniczająca (poza nielicznymi wskazaniami), ponieważ wówczas możemy doprowadzić do niedoborów, które mogą się przełożyć na określone przewlekłe stany chorobowe.
Czy odpowiednia dieta i aktywny tryb życia pozwalają na polepszenie jakości życia seniora?
Przede wszystkim najgorszą rzeczą jaką senior może sobie sam wyrządzić, to zgoda na to, że jest osobą w wieku podeszłym, zasiedzenie się w fotelu i ograniczenie aktywności fizycznej do minimum. Nie róbmy tego – seniorzy mają więcej czasu, by dobrze sobie tę aktywność zaplanować, a wysiłek fizyczny powinien być regularny i stopniowo zwiększany. Nie jestem zwolennikiem seniora uczestniczącego w zajęciach siłowych lub biegającego maratony albo wyzwania typu Iron-Man, o czym było głośno ostatnio w mediach – jako lekarz byłbym ostatnią osobą, która mogłaby to sugerować, ponieważ jest to dla organizmu osoby w wieku podeszłym coś niezwykle obciążającego, natomiast każdy wysiłek fizyczny, np. chodzenie, które można mierzyć liczbą wykonanych kroków, jest kluczowy dla dłuższego życia w zdrowiu. Okazuje się bowiem w badaniach, które przedstawialiśmy na Kongresie American Heart Association w Chicago w ubiegłym roku, że już nawet 4 tys. kroków dziennie drastycznie zmniejsza ryzyko zgonu z powodu sercowo-naczyniowego i bez względu na przyczynę, także u osób powyżej 65-70. r.ż., choć im później zaczynamy, tym mniejszą korzyść zdrowotną możemy oczekiwać, ale zdecydowanie wciąż jej możemy oczekiwać. Reasumując wszystkie poruszone wcześniej kwestie – dobrze zbilansowana i dobrana dieta, z ograniczeniem soli, cukrów czy nasyconych kwasów tłuszczowych połączona z aktywnością fizyczną i regularnymi badaniami profilaktycznymi w istocie znacząco wpływają w przypadku seniora na wydłużenie życia i zwiększenie jego jakości.