Asystent zdrowienia – nowa funkcja, nowe możliwości, nowa szansa

Urszula Szybowicz

Pomysłodawczyni i prezes Fundacji Nie Widać Po Mnie, koordynator projektów dotyczących profilaktyki zdrowia psychicznego kadry medycznej, dzieci i młodzieży oraz seniorów. W Polskim Towarzystwie Koordynowanej Ochrony Zdrowia pełni funkcję wiceprezesa, a w Polskiej Federacji Szpitali dyrektor operacyjnej.

O asystentach zdrowienia w Polsce zaczyna się mówić coraz częściej. Wiele wskazuje na to, że staną się oni ważnym ogniwem w systemie opieki psychiatrycznej, jak to ma miejsce u naszych zachodnich sąsiadów, gdzie funkcja ta jest osadzona na różnych poziomach referencyjnych leczenia psychiatrycznego.

Asystentem zdrowienia może zostać osoba, która ma za sobą kryzys psychiczny i odbyła psychoterapię w warunkach pozaszpitalnych, a obecnie choroba znajduje się w remisji lub pacjent ma tzw. wgląd w chorobę. Warunkiem jest także odbycie kursu przygotowawczego. Co ważne, poszukiwani są asystenci zdrowienia po zaburzeniach o różnym charakterze. W naszym kursie uczestniczą osoby z doświadczeniem depresji, schizofrenii czy ChAD. Wielu otwiera on drzwi do ponownej aktywizacji życia zawodowego i społecznego. Ostatnim etapem jest staż w placówce opieki psychiatrycznej.

Wykorzystując własne doświadczenie kryzysu, asystent zdrowienia pomaga pacjentom lepiej zrozumieć ich stan oraz daje nadzieję na powrót do życia sprzed choroby. Uczestniczy w zajęciach grupowych i motywuje chorych do tego samego. Towarzyszy w wyjściach indywidualnych, organizuje różne formy aktywności. Jest też wsparciem dla rodzin osób w kryzysie.

Asystentów zdrowienia najczęściej spotkać można w centrach zdrowia psychicznego oraz stacjonarnych placówkach całodobowej opieki psychiatrycznej. W czerwcu 2022 r. funkcja została włączona do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. To daje szanse na uzyskanie formalnego potwierdzenia umiejętności nabytych w drodze samodzielnego kształcenia. Asystenci zdrowienia zatrudniani są na etat, jednak nie zmienia to faktu, że nadal jest to funkcja, a nie zawód. Regulacja tego wydaje się obecnie jednym z ważnych punktów legislacji, gdyż pozwoli usankcjonować rolę asystentów zdrowienia w systemie opieki psychiatrycznej, ustali zakres obowiązków i kompetencji. Podniesie też rangę, co jest niezwykle ważne nie tylko dla nich samych, ale także dla pacjentów, którym starają się pomóc.

Prof. dr hab. n. med. Konrad Rejdak

Specjalista neurologii, kierownik Katedry i Kliniki Neurologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, prezes Polskiego Towarzystwa Neurologicznego

Z danych Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że co trzeci człowiek zachoruje w ciągu swojego życia na jedną z chorób mózgu. Tymczasem neurolodzy podkreślają, że jeśli nie zadbamy o zdrowie tego narządu, to nie ma mowy o zdrowiu całego organizmu. Jak więc zadbać o kondycję mózgu? Czym jest zdrowie mózgu i dlaczego odgrywa tak istotną rolę?

Mózg to najważniejszy narząd naszego organizmu. Pełni wiele funkcji, dlatego jego zdrowie jest pojęciem szerokim, ale mamy dwie odwiecznie znane sfery: zdrowie psychiczne i zdrowie części organicznej, które wiąże się z zarządzaniem pracą całego organizmu. Te dwie funkcje silnie na siebie wpływają i przeplatają się.

Czym może skutkować nieprawidłowe funkcjonowanie mózgu?

Zarządcza funkcja mózgu sterowana jest naszą świadomością, ale mnóstwo czynności odbywa się też poza jej aktywnym wpływem, czyli ma charakter pewnego automatyzmu. Zarządzamy naszą funkcją motoryczną, czuciową, ale też nieuświadomioną aktywnością ruchową. Pamiętajmy o niezwykle ważnej roli układu autonomicznego, który steruje pracą narządów obwodowych, bez udziału naszej świadomości. Niemniej jednak świadomość, związana z silnymi emocjami czy stresem, też ma ogromne znaczenie. Jeśli nie zadbamy o zdrowie mózgu, to cała reszta organizmu nie będzie działać prawidłowo.

Na czym polega profilaktyka zdrowia mózgu?

Rozpoczyna się już na poziomie rozwoju płodowego. Zachowania rodziców, a w szczególności zdrowie matki, mają wpływ na rozwój organizmu dziecka, w tym również mózgu. Mamy też długą listę czynników typowo behawioralnych, które poprzez wpływ na mózg mogą zakłócić pracę całego naszego organizmu. To chociażby zdrowy sen. Z ubolewaniem stwierdzam, że wiele młodych ludzi zupełnie ignoruje ten aspekt. Zrozumiałe są pewne odstępstwa od rytmu dobowego, ale stały wzorzec nieprawidłowy, utrzymany przez lata, jest szkodliwy. Mózg jest szczególnie podatny na nieprawidłową dietę i podlega takim samym uszkodzeniom jak układ krążenia.

Odpowiednia podaż składników odżywczych i witamin wpłynie na właściwy rozwój tego narządu i pozwoli na uniknięcie nabytych zaburzeń rozwojowych. Znakiem współczesności są też toksyny, a na kontakt z nimi często nie mamy wpływu bezpośredniego, tak jak ma to miejsce przy zanieczyszczeniu środowiska. Ponadto wszystkie części układu nerwowego mogą ulec uszkodzeniu poprzez używki, takie jak palenie, alkohol i inne środki odurzające. Równie niebezpieczne są różne substancje chemiczne dodawane do pożywienia oraz odpady chemiczne, przemysłowe w środowisku.

Tym, co możemy zrobić dla zdrowia mózgu, na pewno jest dostosowana do naszych możliwości aktywność ruchowa połączona z aktywnością intelektualną. Mózg musi być harmonijnie bodźcowany, aby mógł właściwie się rozwijać, bo to nie waga tego narządu, lecz liczba połączeń neuronalnych decyduje o naszych możliwościach umysłowych. Właściwe zachowania warto podjąć w każdym wieku.

Nie bez powodu chyba na pierwszym miejscu wymienił pan higienę snu?

Bardzo intensywnie badamy ostatnio rytmy dobowe. Okazuje się, że tylko w czasie głębokiego snu fizjologicznego, z zachowaniem jego odpowiednich faz, możliwe jest oczyszczanie mózgu. Mechanizm ten to tzw. układ glimfatyczny, który pozwala nam na eliminację różnych toksyn czy metabolitów. Zaburzenie jego działania może zwiększać ryzyko chorób neurozwyrodnieniowych. Mam tu na myśli choroby, takie jak choroba Alzheimera czy Parkinsona, ale i całe spektrum innych schorzeń na tym podłożu, nieznanych w powszechnej świadomości. Niestety, ma to też wpływ na ryzyko wystąpienia ostrych zaburzeń, które mogą wystąpić w sposób nagły i niekontrolowany, takich jak udar mózgu.