Era samotności – jak społeczeństwo traci kontakt z bliskością

Joanna Przetakiewicz-Rooijens

Radczyni prawna, przedsiębiorczyni, aktywistka. W 2018 roku założyła Erę Nowych Kobiet. Autorka książek: „Nie bałam się o tym rozmawiać. Historie bez retuszu” oraz „Pieniądze szczęście dają”. Inicjatorka ogólnopolskich akcji społecznych. W czerwcu br. ogłosiła kolejną –pt. „Koalicja Przeciwko Samotności” (patronat honorowy Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Edukacji Narodowej, PAN, Uniwersytetu SWPS)

Jak budowanie społeczności i zrozumienie emocji mogą pomóc w walce z depresją i izolacją?

Co skłoniło panią do zaangażowania się w tematykę samotności i depresji? Dlaczego uważa pani, że te kwestie są tak istotne w dzisiejszym społeczeństwie?

Od prawie 6 lat, czyli od kiedy założyłam Erę Nowych Kobiet, jeżdżę po Polsce i spotykam się z kobietami. Za każdym razem pytam: „Co dzisiaj jest waszą największą troską, waszym zmartwieniem?”. Słyszę: brak niezależności finansowej i… przerażające historie o samotności. Samotność dotyka każdego, bez wyjątku. Bez względu na wiek, płeć, miejsce zamieszkania czy status społeczny. Mamy tysiące znajomych na Facebooku, coraz więcej powierzchownych relacji, a nikogo bliskiego. Nikogo, kto nakarmi kota lub psa, kiedy nie ma nas w domu. Smutne. Z czego to wynika? Na pewno nie bez znaczenia jest fakt, że coraz częściej jesteśmy oderwani od tradycji. Przede wszystkim rodzinnych. Nie spotykamy się, nie znamy, zanikają rytuały, święta, wokół których kiedyś budowała się społeczność. Wydaje się nam, że wszystko mamy w tym małym ekranie. To zgubne myślenie. Potrzebujemy obecności! Bliskości, rozmowy, troski, czułości. Żeby ktoś zapytał, jak nam minął dzień. W erze kryzysów, które wybuchają jeden po drugim, wiem, że nigdy nie potrzebowaliśmy siebie tak bardzo, jak teraz. I m.in. o tym jest moja ostatnia ogólnopolska akcja społeczna „Koalicja przeciwko samotności”.

Często mówi pani o epidemii samotności. Co dokładnie ma pani na myśli, używając tego terminu?

To, że mamy do czynienia z epidemią, to nie tylko szokująca metafora, ale też fakt. Mówią o tym wszystkie najnowsze badania, a psychologowie biją na alarm. Ponad połowa mężczyzn do 34. roku życia doświadcza głębokiego poczucia samotności. Pierwszy raz w historii doszło do sytuacji, kiedy to młodzi ludzie czują się bardziej samotni niż osoby starsze. Idźmy dalej: w Polsce codziennie 15 osób odbiera sobie życie, z czego 12 to mężczyźni! Czyli co 2 godziny jakiś mężczyzna w Polsce popełnia samobójstwo. Szok. Gorzej: co 40 sekund jedna osoba na świecie popełnia samobójstwo. Rocznie to prawie 800 tysięcy ludzi – więcej, niż umiera na skutek malarii, raka piersi, morderstw czy wojen… Aby zatrzymać tę falę dramatów, potrzebna jest natychmiastowa reforma systemu, stworzenie sprawnej infrastruktury, która wspiera profilaktykę w działaniach na rzecz zdrowia psychicznego. A oddolnie konieczne jest połączenie ludzi w minispołeczności. Lokalnie. Zmiana myślenia, obalenie stereotypów, przywrócenie wartości. I to robimy w ramach Ery Nowych Kobiet.

Jakie konsekwencje społeczne i zdrowotne niesie ze sobą narastający problem samotności?

Te wszystkie dane, które przytoczyłam przed chwilą, obrazują już dramatyczne konsekwencje i ich skalę. Nazwaliśmy problem, a teraz trzeba znaleźć lekarstwo. Odbudować relacje, nauczyć się emocji i ich okazywania. Brené Brown, słynna psycholożka, autorka „Atlas of the Heart”, mówi o 87 emocjach i tylko 3 (!), które średnio ludzie potrafią zidentyfikować.

Czy uważa pani, że depresja to temat, o którym wciąż mówimy za mało w przestrzeni publicznej? Co możemy zrobić, aby znormalizować rozmowy na temat zdrowia psychicznego i przełamać związane z tym tabu?

To temat tabu. Temat, którego nie wypada poruszać. Temat, który krępuje. Tymczasem według Światowej Organizacji Zdrowia do 2030 roku depresja będzie najczęściej występującą chorobą na świecie. W Polsce na depresję choruje ok. 1,2 mln osób. A prawie 30 proc. zgłasza objawy depresji. Skończmy z milczeniem. Omijanie trudnych tematów powoduje dramat na przyszłość. Przestańmy więc zakrywać się wstydem i zacznijmy rozmawiać o tym, jak leczyć depresję, jak pomóc, jaką profilaktykę wdrożyć. To taka sama choroba jak nowotwór. Nie wymysł XXI wieku. Ani wymówka, żeby wziąć łatwe L4. Ta choroba odbiera tlen. Dzień po dniu niszczy życie. Tak bezwzględnie. Po cichu. Okrutnie. Powtarzane bezmyślnie stereotypy „psychiatra dla wariatów” albo „terapia modą” zbierają żniwo. Czas, żebyśmy nie tylko zapisywali się na USG, robili morfologię, regularnie badali się. Czas, żebyśmy zadbali o swoje zdrowie psychiczne. I im częściej będziemy o tym mówili, tym bardziej oswoimy z tematem tych, którzy jeszcze odwracają wzrok od problemu, udając, że go nie ma. Wspaniałym narzędziem do edukacji są eksperckie książki oraz chociażby media społecznościowe. To platformy, gdzie ma się świetnie nie tylko kolorowy lifestyle. Z powodzeniem można mówić tam o tym, co ma wartość, jest społecznie ważne.

Czy w pani życiu były momenty, w których musiała pani zmierzyć się z trudnościami psychicznymi? Jakie lekcje wyniosła pani z tych doświadczeń, które mogłyby pomóc innym osobom zmagającym się z podobnymi wyzwaniami?

Jeden z najgłębszych życiowych kryzysów przeżyłam w wieku 34 lat, kiedy rozwiodłam się z mężem. Z dnia na dzień stałam się samodzielną matką 3 synów. To był moment, w którym zdałam sobie sprawę, że nie dam rady w pojedynkę. Zrozumiałam, jak bezcenni są moi rodzice i kilka najbliższych przyjaciółek – moje plemię, którego tak bardzo wtedy potrzebowałam. Dzięki nim przetrwałam. Ten kryzys mnie nie zatrzymał, nie ściągnął w dół. Poszłam o wiele dalej. Pamiętam, że w tamtym czasie często chodziłam do moich dwóch przyjaciółek i opowiadałam im o swoich problemach. Nie miały dla mnie złotej rady, ale nie o magiczne recepty chodziło. Najważniejsze było to, że ktoś słuchał mnie z wielką uwagą i troską. Tak było i jest za każdym razem, kiedy potrzebuję wsparcia. Nauczyłam się je dawać i brać. To jest moja złota sieć, utkana latami, dzięki której czuję się zawsze bezpieczna.

Zdiagnozowanie choroby Alzheimera w początkowej fazie jest niezwykle rzadkie, bo przez 10-20 lat schorzenie rozwija się bezobjawowo. Ponadto pierwsze sygnały o możliwym rozwoju choroby bywają ignorowane nawet przez lekarzy.

Zbigniew Tomczak

Prezes Zarządu Polskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera Emilii

Jakie osoby są najbardziej narażone na chorobę Alzheimera?

Kluczowym kryterium ryzyka jest wiek. Zakłada się, że choroba Alzheimera atakuje osoby w wieku powyżej 65 lat, choć około 9-10 proc. dotyczy młodszych pacjentów. Ponadto na zachorowanie bardziej narażone są: osoby z wysokim ciśnieniem tętniczym, chorzy na tarczycę lub cukrzycę typu drugiego, osoby cierpiące na depresję lub po silnych urazach głowy. Rozwojowi choroby Alzheimera sprzyja także niezdrowy tryb życia: palenie tytoniu, otyłość, nadużywanie alkoholu czy ograniczona aktywność fizyczna, umysłowa i socjalna. Jeśli chodzi o płeć, to stwierdza się, że ok. 60 proc. chorych to kobiety, u których ponadto przebieg choroby jest intensywniejszy i szybszy.

Jak wygląda diagnostyka choroby Alzheimera?

Wczesne rozpoznanie choroby ma podstawowe znaczenie, choć jest rzadkie. Początkowo choroba przebiega bowiem bezobjawowo, pacjent funkcjonuje normalnie nawet przez 10-20 lat. Jedyną szansą na rozpoznanie początkowych zmian mogłoby być badanie mózgu, które jednak bez wyraźnych sygnałów wykonuje się sporadycznie. Moment, gdy pojawiają się pierwsze symptomy choroby, powinien skutkować natychmiastowymi badaniami i diagnozą. Takimi sygnałami mogą być: problemy z zaburzeniami funkcji poznawczych, z pamięcią, z czytaniem, podpisywaniem się, kojarzeniem, zaburzenia wzrokowo-przestrzenne, wykonawcze, zachowania, ruchowe.

Niestety prawidłowa interpretacja objawów przez osobę z najbliższego otoczenia chorego czy nawet lekarza rodzinnego jest rzadkością, a sygnały bywają ignorowane. Tymczasem pacjent z takimi zaburzeniami powinien od razu zostać skierowany do poradni neurologicznej, ewentualnie do psychiatry, psychologa lub geriatry. Potwierdzenie oraz dokładne rozpoznanie choroby demencyjnej – która w 60-70 proc. przypadków okazuje się chorobą Alzheimera – następuje po serii badań neuroobrazowych mózgu, czyli po rezonansie magnetycznym i tomografii komputerowym lub po badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego. Wyróżnia się trzy fazy choroby: otępienie łagodne, średniozaawansowane i bardzo zaawansowane. W ramach tych etapów zaburzenia funkcji poznawczych pogłębiają się – czasami stopniowo, czasami skokowo.

Jaką rolę odgrywa wsparcie mentalne głównego opiekuna i rodziny chorego?

Rola opiekuna jest nie do przecenienia, bo jest on oczami, uszami i rękami swojego podopiecznego. Jest to oczywiście dla niego ogromne obciążenie, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Opiekun powinien mieć więc kompleksowy dostęp nie tylko do lekarzy neurologów i specjalistów od choroby Alzheimera, ale też do psychologa i terapeuty. Choroba Alzheimera trwa latami, więc opiekun musi być przygotowany, że znaczną część swojego życia poświęci na opiekę nad chorym. Niezwykle ważne jest wsparcie całej rodziny i możliwość rotacji w roli „głównego” opiekuna, co niestety jest nieczęste. Wewnątrz rodziny powinno się otwarcie rozmawiać o stanie zdrowia pacjenta oraz dzielić obowiązkami.

Niestety, choroba Alzheimera jest stygmatyzowana i otoczona pewnym tabu, jest uważana za chorobę wstydliwą. Niechętnie mówi się o niej poza domem i najbliższą rodziną. Często nawet nieco dalsza rodzina nie jest informowana o prawdziwych powodach niedostępności chorego. A tymczasem powinniśmy umieć i chcieć o tym schorzeniu rozmawiać otwarcie, zarówno jako specjaliści, jak i rodziny chorych. Problem choroby Alzheimera powinien być nagłaśniany, aby zwiększać świadomość społeczną i móc szybciej ją diagnozować.