Liczba pacjentów geriatrycznych ciągle wzrasta. Jednym z zadań lekarzy jest prowadzenie farmakoterapii przeciwbólowej przy współistnieniu różnych chorób u osób starszych.
Dr n. med. Jarosław Woroń
Farmakolog kliniczny, Szpital Uniwersytecki w Krakowie, Członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Badania Bólu
Warto pamiętać, że ból u pacjentów powyżej 65 roku życia dotyczy ponad 55 proc. tej populacji. Najczęściej dokuczają im bóle ze strony narządu ruchu, wynikające z choroby zwyrodnieniowej stawów, bóle pleców i krzyża. Choroba zwyrodnieniowa stawów występuje u około 60 proc. mężczyzn i 70 proc. kobiet powyżej 65. roku życia. Bóle pochodzące z narządu ruchu mają zwykle charakter bólu receptorowego, nierzadko zapalnego, a w części przypadków pojawia się dodatkowo komponent neuropatyczny, który wymaga odpowiedniego podejścia terapeutycznego. W populacji geriatrycznej występują także bóle neuropatyczne, takie jak neuralgia popółpaścowa, neuropatia cukrzycowa czy neuralgia nerwu trójdzielnego. Nie można także zapominać o występowaniu bólu o charakterze dysfunkcjonalnym, z którym mamy do czynienia w przypadku rozpoznania fibromialgii czy zespołu jelita nadwrażliwego. Dobór farmakoterapii bólu u pacjentów w podeszłym wieku musi być szczególnie ostrożny. Musi uwzględniać zarówno patomechanizm powstawania bólu, jego natężenie, lokalizację, jak i schorzenia współistniejące oraz inne stosowane równocześnie leki, które mogą wchodzić w niekorzystne interakcje z środkami przeciwbólowymi.
Planując leczenie przeciwbólowe u osób w podeszłym wieku, należy mieć przede wszystkim świadomość większego ryzyka powikłań niż u osób młodszych. Składa się na to wiele czynników, w tym: postępujące z wiekiem pogorszenie wydolności organizmu, liczne choroby współistniejące, powszechna w tej grupie wiekowej polifarmakoterapia i wynikające z niej ryzyko wystąpienia niekorzystnych interakcji lekowych, a także zaburzenia funkcji poznawczych i zespoły geriatryczne. Właściwa ocena bólu u osób w wieku podeszłym często jest wyzwaniem dla personelu medycznego, gdyż dolegliwości bólowe mogą mieć wiele źródeł, a ich ocenę mogą utrudniać zaburzenia funkcji poznawczych, depresja i otępienie. Problemy z komunikacją i zaburzenia funkcji poznawczych mogą stanowić barierę ograniczającą osobom starszym możliwość relacjonowania doznań bólowych. Ocena natężenia bólu jest bardzo ważna, ponieważ to od niej zależy wybór, a następnie ewentualna modyfikacja leczenia przeciwbólowego., W leczeniu bólu u pacjenta w podeszłym wieku bezwzględnie należy pamiętać, że:
- wybór leku przeciwbólowego powinien zawsze zależeć od bilansu korzyści i ryzyka dla danego pacjenta
- chory powinien być regularnie monitorowany pod kątem skuteczności prowadzonej terapii oraz ewentualnych objawów niepożądanych
- celem leczenia jest uzyskanie optymalnej i akceptowanej jakości życia
- oczekiwania pacjenta powinny być realistyczne, tzn. nie powinien się on spodziewać zupełnej ulgi w przypadku bólu trwającego wiele lat
- należy wybrać najmniej inwazyjną drogę podawania leku
- zawsze należy rozważyć wielokierunkowe leczenie bólu (farmakoterapię, metody medycyny komplementarnej, fizykoterapię, psychoterapię).
W terapii bólu u pacjentów w podeszłym wieku leczenie skojarzone zwykle pozwala na lepszą kontrolę bólu i zmniejszenie dawek koniecznych do stosowania leków przeciwbólowych, w tym opioidowych leków przeciwbólowych. Poza farmakoterapią należy zatem sięgać po inne metody leczenia, takie jak:
- przezskórna elektrostymulacja nerwów (TENS) – działa przeciwbólowo w bólu mięśniowo-szkieletowym i bólu neuropatycznym, może być bezpiecznie stosowna w warunkach domowych (NIE U PACJENTÓW Z ROZRUSZNIKIEM SERCA)
- fizjoterapia, rehabilitacja
- akupunktura – bardzo chętnie stosowana przez osoby w wieku podeszłym ze względu na dobrą skuteczność, małą inwazyjność i wysokie bezpieczeństwo metody.
- w wybranych grupach pacjentów metody interwencyjne, m.in. blokady, termolezja
- wsparcie psychologiczne, terapia zajęciowa.
W leczeniu bólu w tej populacji pacjentów bardzo istotne jest postawienie właściwej diagnozy oraz wybór właściwych leków przeciwbólowych. W tej szczególnej populacji pacjentów, jeżeli jest to racjonalne leczenie można rozpoczynać o leków miejscowych, co zmniejsza ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych. W przypadku bólu przewlekłego nie należy rekomendować samoleczenie, które może przynosić więcej szkód niż korzyści. Zawsze rozmawiając z lekarzem o dolegliwościach bólowych należy poinformować o przyjmowanych lekach i suplementach diety, gdyż to one mogą czasem być przyczyną występowania dolegliwości bólowych. Pacjenci przyjmujący warfarynę nie powinni w przypadku dolegliwości bólowych przyjmować paracetamolu.