Współczesne oblicze PTSD – jak radzić sobie z nowymi wyzwaniami traumy?

Ewelina Naturia Pańczyk

Psychotraumatolog, terapeuta VR, Centrum Zdrowia Psychicznego i Terapii w Wirtualnej Rzeczywistości, Instytut Świadomości w Warszawie

Zespół stresu pourazowego (PTSD) był przez dekady kojarzony głównie z doświadczeniami wojennymi czy przemocą fizyczną. Współczesny świat jednak przynosi nowe wyzwania, które stają się przyczynami traumy psychicznej. Pandemia COVID-19, zmiany klimatyczne, przemoc domowa czy cyberprzemoc to zjawiska, które znacząco wpływają na zdrowie psychiczne ludzi na całym świecie. W tym artykule przyjrzymy się nowym źródłom PTSD oraz metodom terapeutycznym dostosowanym do współczesnych potrzeb.

Nowe źródła PTSD w XXI wieku

Pandemia COVID-19
Pandemia była globalnym doświadczeniem stresu i niepewności, które u wielu osób pozostawiło głębokie ślady psychiczne. Izolacja, utrata bliskich, destabilizacja finansowa czy długotrwałe problemy zdrowotne prowadzą do objawów PTSD, takich jak lęki, flashbacki czy problemy z koncentracją.

Zmiany klimatyczne i katastrofy naturalne
Pożary, powodzie, huragany i inne ekstremalne zjawiska pogodowe stają się coraz częstsze. Ludzie, którzy doświadczyli utraty domów, bliskich czy poczucia bezpieczeństwa, często zmagają się z traumą określaną jako eco-trauma. Strach przed przyszłością w kontekście zmian klimatycznych również wpływa na ich zdrowie psychiczne.

Przemoc domowa – fizyczna i psychiczna
Przemoc w relacjach bliskich pozostaje jedną z głównych przyczyn traumy. Ofiary przemocy, zarówno fizycznej, jak i psychicznej, zmagają się z długotrwałymi skutkami, takimi jak utrata poczucia własnej wartości, zaburzenia lękowe czy poczucie bezradności.

Cyberprzemoc i trauma technologiczna
Nękanie online, groźby czy publiczne upokorzenia w mediach społecznościowych powodują, że cyberprzemoc staje się współczesnym źródłem PTSD. Ofiary często doświadczają lęków, izolacji społecznej i obniżonej samooceny.

Metody terapeutyczne w leczeniu PTSD

Terapia traumy

Terapia traumy polega na identyfikacji, przetwarzaniu i integracji trudnych doświadczeń w sposób, który zmniejsza ich wpływ na codzienne życie pacjenta. Proces leczenia przebiega w trzech fazach:

Stabilizacja: Nauka strategii radzenia sobie z lękiem i regulacji emocji.
Przetwarzanie traumy: Bezpieczna konfrontacja z traumatycznymi wspomnieniami w celu ich zintegrowania.
Integracja: Odbudowa zasobów emocjonalnych i zdolności do budowania zdrowych relacji.

Techniki stosowane w terapii traumy:

Narracyjna terapia traumy – pomaga pacjentom zrozumieć swoją historię i nadać jej nowe znaczenie.
Wyobrażeniowe techniki regulacji emocji – np. wizualizacja „bezpiecznego miejsca” wspierająca poczucie spokoju.

Terapia schematów

Trauma często prowadzi do destrukcyjnych schematów myślowych, takich jak „świat jest niebezpieczny” czy „nigdy nie będę wystarczający”. Terapia schematów pomaga identyfikować i zmieniać te wzorce poprzez pracę z wyobraźnią, analizę trybów (np. tryb dziecka skrzywdzonego) oraz techniki przeformułowania myślenia.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

CBT skupia się na zmianie negatywnych przekonań i zachowań wynikających z traumy. Stosowane techniki obejmują:

Rekonstrukcję poznawczą: Zmianę przekonań związanych z poczuciem winy i wstydu.
Ekspozycję wyobrażeniową: Stopniowe oswajanie się z trudnymi wspomnieniami w kontrolowanym środowisku.

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (TSR)

TSR wspiera pacjentów w budowaniu zasobów emocjonalnych i rozwijaniu strategii radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. TSR koncentruje się na identyfikacji pozytywnych wyjątków i celów, co wzmacnia poczucie sprawczości.

Nowoczesne podejście – Terapia VR

Terapia wirtualnej rzeczywistości (VR) to jedno z najbardziej innowacyjnych narzędzi w leczeniu PTSD. Medyczna i terapeutyczna technologia VR, umożliwia pacjentom immersyjne doświadczenie w pięknym i przyjemnym terapeutycznym środowisku.

Jak działa terapia VR?

Pacjent przenosi się do wirtualnego środowiska, gdzie za pomocą ćwiczeń relaksacyjnych i wizualizacji redukuje stres i napięcie.
Sesje obejmują immersyjne techniki wspierające przetwarzanie traumy, regulację emocji oraz poprawę nastroju.

Korzyści terapii VR:

Redukcja objawów PTSD, lęku i depresji.
Poprawa funkcji poznawczych i koncentracji.
Bezpieczne oswajanie się z trudnymi wspomnieniami.
Regulacja układu nerwowego i zmniejszenie hiperwzbudzenia.

Terapia VR jest szczególnie skuteczna dla osób z PTSD, które doświadczyły przemocy domowej, traumy migracyjnej czy katastrof naturalnych.

Efekty terapii PTSD

Skuteczna terapia PTSD prowadzi do:

Redukcji objawów takich jak flashbacki, lęki i nadmierne napięcie.
Poprawy zdolności do budowania zdrowych relacji.
Odbudowy poczucia bezpieczeństwa i nadziei na przyszłość.

Współczesne PTSD wymaga nowoczesnych i zróżnicowanych metod terapeutycznych, które odpowiadają na zmieniające się potrzeby pacjentów. Połączenie klasycznych podejść, takich jak terapia schematów czy CBT, z nowoczesnymi technologiami, jak VR, otwiera nowe możliwości leczenia. Dzięki tym narzędziom pacjenci mogą skutecznie przepracować trudne doświadczenia, odzyskać równowagę i zbudować życie w zgodzie ze sobą. W obliczu dynamicznie zmieniającego się świata, zintegrowane podejście do terapii PTSD to klucz do skutecznego radzenia sobie z nowymi wyzwaniami traumy.

Dr n. med. Monika Czerska

Ukończyła Akademię Medyczną. Z wyróżnieniem obroniła tytuł doktora nauk medycznych w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Jest również certyfikowanym członkiem Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego. Popularyzatorka wiedzy medycznej.

Objawy nieprawidłowości psychosomatycznych są bardzo niecharakterystyczne i ogólne, więc lekceważą je zarówno chorzy, jak i lekarze pierwszego kontaktu.

Jakie są główne objawy i przyczyny zaburzeń psychosomatycznych oraz jak powszechne są one w populacji?

Objawy różnią się w zależności od układu, którego dotyczą. Wśród najprostszych wymienia się zmęczenie, bezsenność, uczucie ogólnego dyskomfortu, bóle mięśni i pleców, ale też fibromialgię, czyli ból dotykowy całego ciała. Niepokojące mogą być też problemy z oddychaniem, wrażenie braku możliwości nabrania powietrza, problemy z ciśnieniem, a nawet zwykła niestrawność.

Zaburzenia psychosomatyczne występują z podobnym natężeniem niezależnie od płci i wieku. Kiedyś badania pokazywały, że na zaburzenia cierpi 7-15 proc. społeczeństwa, dziś mówi się, że już dotyczą one co 3. Polaka, czyli ponad 30 proc. z nas.

Głównym powodem zaburzeń jest niezdrowy tryb życia i stres. Ryzyko wystąpienia objawów może zwiększać nadużywanie substancji psychoaktywnych, jak alkohol czy narkotyki, a także brak pracy zawodowej czy konstruktywnego zajęcia. Przyczyną mogą też być złe doświadczenia z dzieciństwa, jak zaniedbywanie przez rodziców czy wykorzystywanie seksualne.

Dlaczego objawy psychosomatyczne są często bagatelizowane zarówno przez pacjentów, jak i lekarzy?

Pacjenci bagatelizują je, bo uważają, że wszystko przejdzie, a dodatkowo wielu znajomych mówi: „Ja mam podobnie, nie przejmuj się”. Objawy są mało charakterystyczne, niealarmujące, więc bagatelizujemy je, myśląc, że przyjdzie weekend czy wakacje i odpoczniemy, a tak naprawdę tylko sobie nawarstwiamy problemy. Zaburzenia często dotyczą osób, które dużo pracują, żyją szybko i nie przypuszczają, że ich mózg może już być przestymulowany. Szukamy doraźnego ratunku w odreagowaniu stresu, ewentualnie w zmianie pracy. Ale to nie jest długofalowo skuteczna metoda i finalnie, tak czy inaczej, trzeba udać się po specjalistyczną pomoc do lekarza. Natomiast lekarz rodzinny niestety też trochę bagatelizuje sytuację. Objawy dotyczą wielu różnych układów organizmu, nie widać jednego konkretnego schorzenia, więc brak efektywnego schematu działania powoduje, że lekarz rodzinny często zleca tylko badania podstawowe, które z reguły są prawidłowe, i na tym kończy się diagnostyka. Jedynie, jeśli pacjent jest bardzo zdesperowany, to udaje się po pomoc do specjalisty, który każe przeprowadzić bardziej szczegółowe badania.

Jakie neurologiczne skutki mogą wystąpić u pacjentów zmagających się z zaburzeniami psychosomatycznymi?

Mogą pojawiać się negatywne emocje, czyli złość, smutek, agresja, ale też brak koncentracji, zaburzenia snu, brak apetytu. Znacznie częściej mogą występować też migreny i ich konsekwencje, czyli wymioty, nudności, zaburzenia widzenia, a nawet drętwienie połowy twarzy czy ręki. I to jest na ogół ten moment, który skłania pacjentów do wizyt u lekarzy specjalistów.

Jakie działania profilaktyczne i terapeutyczne okazują się najskuteczniejsze w radzeniu sobie z zaburzeniami psychosomatycznymi, które dotykają coraz więcej osób?

Przede wszystkim musimy nauczyć się dysponować swoim czasem wolnym i zachowywać balans pomiędzy pracą a odpoczynkiem. Zapobiegać możemy też poprzez utrzymywanie zdrowej, zbilansowanej diety i odpowiedniej wagi oraz przyjmowanie witamin z grupy B czy kwasów omega-3. Warto też przeprowadzić wywiad rodzinny – czy w domu były tendencje do hipochondrii, nacisk na zbyt częste chodzenie do lekarza i szukanie jakichkolwiek niepożądanych objawów? To często podłoże tych zaburzeń. To, z jakiego domu się wychodzi, ma duże znaczenie dla naszego zdrowia psychosomatycznego.