Współczesne oblicze PTSD – jak radzić sobie z nowymi wyzwaniami traumy?

Ewelina Naturia Pańczyk

Psychotraumatolog, terapeuta VR, Centrum Zdrowia Psychicznego i Terapii w Wirtualnej Rzeczywistości, Instytut Świadomości w Warszawie

Zespół stresu pourazowego (PTSD) był przez dekady kojarzony głównie z doświadczeniami wojennymi czy przemocą fizyczną. Współczesny świat jednak przynosi nowe wyzwania, które stają się przyczynami traumy psychicznej. Pandemia COVID-19, zmiany klimatyczne, przemoc domowa czy cyberprzemoc to zjawiska, które znacząco wpływają na zdrowie psychiczne ludzi na całym świecie. W tym artykule przyjrzymy się nowym źródłom PTSD oraz metodom terapeutycznym dostosowanym do współczesnych potrzeb.

Nowe źródła PTSD w XXI wieku

Pandemia COVID-19
Pandemia była globalnym doświadczeniem stresu i niepewności, które u wielu osób pozostawiło głębokie ślady psychiczne. Izolacja, utrata bliskich, destabilizacja finansowa czy długotrwałe problemy zdrowotne prowadzą do objawów PTSD, takich jak lęki, flashbacki czy problemy z koncentracją.

Zmiany klimatyczne i katastrofy naturalne
Pożary, powodzie, huragany i inne ekstremalne zjawiska pogodowe stają się coraz częstsze. Ludzie, którzy doświadczyli utraty domów, bliskich czy poczucia bezpieczeństwa, często zmagają się z traumą określaną jako eco-trauma. Strach przed przyszłością w kontekście zmian klimatycznych również wpływa na ich zdrowie psychiczne.

Przemoc domowa – fizyczna i psychiczna
Przemoc w relacjach bliskich pozostaje jedną z głównych przyczyn traumy. Ofiary przemocy, zarówno fizycznej, jak i psychicznej, zmagają się z długotrwałymi skutkami, takimi jak utrata poczucia własnej wartości, zaburzenia lękowe czy poczucie bezradności.

Cyberprzemoc i trauma technologiczna
Nękanie online, groźby czy publiczne upokorzenia w mediach społecznościowych powodują, że cyberprzemoc staje się współczesnym źródłem PTSD. Ofiary często doświadczają lęków, izolacji społecznej i obniżonej samooceny.

Metody terapeutyczne w leczeniu PTSD

Terapia traumy

Terapia traumy polega na identyfikacji, przetwarzaniu i integracji trudnych doświadczeń w sposób, który zmniejsza ich wpływ na codzienne życie pacjenta. Proces leczenia przebiega w trzech fazach:

Stabilizacja: Nauka strategii radzenia sobie z lękiem i regulacji emocji.
Przetwarzanie traumy: Bezpieczna konfrontacja z traumatycznymi wspomnieniami w celu ich zintegrowania.
Integracja: Odbudowa zasobów emocjonalnych i zdolności do budowania zdrowych relacji.

Techniki stosowane w terapii traumy:

Narracyjna terapia traumy – pomaga pacjentom zrozumieć swoją historię i nadać jej nowe znaczenie.
Wyobrażeniowe techniki regulacji emocji – np. wizualizacja „bezpiecznego miejsca” wspierająca poczucie spokoju.

Terapia schematów

Trauma często prowadzi do destrukcyjnych schematów myślowych, takich jak „świat jest niebezpieczny” czy „nigdy nie będę wystarczający”. Terapia schematów pomaga identyfikować i zmieniać te wzorce poprzez pracę z wyobraźnią, analizę trybów (np. tryb dziecka skrzywdzonego) oraz techniki przeformułowania myślenia.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

CBT skupia się na zmianie negatywnych przekonań i zachowań wynikających z traumy. Stosowane techniki obejmują:

Rekonstrukcję poznawczą: Zmianę przekonań związanych z poczuciem winy i wstydu.
Ekspozycję wyobrażeniową: Stopniowe oswajanie się z trudnymi wspomnieniami w kontrolowanym środowisku.

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (TSR)

TSR wspiera pacjentów w budowaniu zasobów emocjonalnych i rozwijaniu strategii radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. TSR koncentruje się na identyfikacji pozytywnych wyjątków i celów, co wzmacnia poczucie sprawczości.

Nowoczesne podejście – Terapia VR

Terapia wirtualnej rzeczywistości (VR) to jedno z najbardziej innowacyjnych narzędzi w leczeniu PTSD. Medyczna i terapeutyczna technologia VR, umożliwia pacjentom immersyjne doświadczenie w pięknym i przyjemnym terapeutycznym środowisku.

Jak działa terapia VR?

Pacjent przenosi się do wirtualnego środowiska, gdzie za pomocą ćwiczeń relaksacyjnych i wizualizacji redukuje stres i napięcie.
Sesje obejmują immersyjne techniki wspierające przetwarzanie traumy, regulację emocji oraz poprawę nastroju.

Korzyści terapii VR:

Redukcja objawów PTSD, lęku i depresji.
Poprawa funkcji poznawczych i koncentracji.
Bezpieczne oswajanie się z trudnymi wspomnieniami.
Regulacja układu nerwowego i zmniejszenie hiperwzbudzenia.

Terapia VR jest szczególnie skuteczna dla osób z PTSD, które doświadczyły przemocy domowej, traumy migracyjnej czy katastrof naturalnych.

Efekty terapii PTSD

Skuteczna terapia PTSD prowadzi do:

Redukcji objawów takich jak flashbacki, lęki i nadmierne napięcie.
Poprawy zdolności do budowania zdrowych relacji.
Odbudowy poczucia bezpieczeństwa i nadziei na przyszłość.

Współczesne PTSD wymaga nowoczesnych i zróżnicowanych metod terapeutycznych, które odpowiadają na zmieniające się potrzeby pacjentów. Połączenie klasycznych podejść, takich jak terapia schematów czy CBT, z nowoczesnymi technologiami, jak VR, otwiera nowe możliwości leczenia. Dzięki tym narzędziom pacjenci mogą skutecznie przepracować trudne doświadczenia, odzyskać równowagę i zbudować życie w zgodzie ze sobą. W obliczu dynamicznie zmieniającego się świata, zintegrowane podejście do terapii PTSD to klucz do skutecznego radzenia sobie z nowymi wyzwaniami traumy.

Anna Alicja Lisowska

Prezes Fundacji EPI-BOHATER, socjolog, członek Rady Osób z Niepełnosprawnościami przy Rzeczniku Praw Obywatelskich

Świadomość społeczna dotycząca padaczki, czyli epilepsji, jest w Polsce bardzo niska. Warto wiedzieć chociażby, jak prawidłowo udzielać pierwszej pomocy osobie z atakiem toniczno-klonicznym.

Jakie są główne wnioski z raportu przygotowanego przez fundację EpiBohater dotyczącego zjawiska epilepsji w Polsce?

Pytaliśmy Polaków m.in. o ich percepcję osób chorych na padaczkę i wyniki tych badań są dla nas bardzo zaskakujące. Wiedzieliśmy, że wokół padaczki krąży wiele mitów i stereotypów, np. że chorzy – zdaniem ogółu społeczeństwa – nie mogą pracować, prowadzić normalnego życia rodzinnego czy towarzyskiego, co jest oczywiście nieprawdą. Natomiast teraz z badania wyszło, że 50 proc. ankietowanych uważa, że osoby z epilepsją należy… izolować. Cały czas walczymy więc z błędnym postrzeganiem padaczki jako choroby zakaźnej lub niebezpiecznej dla otoczenia.

Ile osób w Polsce jest dotkniętych padaczką i jak wygląda dostępność lekarzy?

Padaczka jest chorobą, która w każdym społeczeństwie dotyka ok. 1 proc. populacji i od lat jest to stała wartość. Oznacza to, że w Polsce mamy ok. 350 tys. przypadków, co oznacza, że jest to najpowszechniejsza choroba neurologiczna w Polsce. Niestety liczba lekarzy neurologów z roku na rok się zmniejsza, a co więcej 1/3 z tych, którzy jeszcze wykonują zawód, ma już uprawnienia emerytalne. Jeszcze gorzej sytuacja wygląda, gdy spojrzymy na neurologów, którzy specjalizują się właśnie w epilepsji, a także w kontekście chorych z małych miejscowości – ze względu na wykluczenie komunikacyjne dostęp do lekarza specjalisty jest dla nich bardzo utrudniony.

Jakie elementy świadomości społecznej w kontekście padaczki warto poprawić?

Niezwykle ważna jest kwestia udzielania pierwszej pomocy. Niestety, wciąż pokutuje nieprawdziwy obraz, zgodnie z którym choremu w trakcie napadu toniczno-klonicznego należy włożyć w usta jakiś przedmiot. Po pierwsze wymagałoby to połamania mu szczęki, a po drugie naraziłoby to go na zadławienie się. Najlepszą formą pomocy jest odsunięcie przedmiotów, które mogłyby zranić chorego w trakcie ataku, udrożnienie jego dróg oddechowych poprzez rozpięcie kołnierzyka czy zdjęcie szalika oraz zabezpieczenie mu głowy w postaci podłożenia własnych rąk czy kurtki. Po wykonaniu tych czynności należy spokojnie poczekać na ustanie drgawek i ułożyć chorego w pozycji bocznej ustalonej (bezpiecznej).