Współczesne oblicze PTSD – jak radzić sobie z nowymi wyzwaniami traumy?

Ewelina Naturia Pańczyk

Psychotraumatolog, terapeuta VR, Centrum Zdrowia Psychicznego i Terapii w Wirtualnej Rzeczywistości, Instytut Świadomości w Warszawie

Zespół stresu pourazowego (PTSD) był przez dekady kojarzony głównie z doświadczeniami wojennymi czy przemocą fizyczną. Współczesny świat jednak przynosi nowe wyzwania, które stają się przyczynami traumy psychicznej. Pandemia COVID-19, zmiany klimatyczne, przemoc domowa czy cyberprzemoc to zjawiska, które znacząco wpływają na zdrowie psychiczne ludzi na całym świecie. W tym artykule przyjrzymy się nowym źródłom PTSD oraz metodom terapeutycznym dostosowanym do współczesnych potrzeb.

Nowe źródła PTSD w XXI wieku

Pandemia COVID-19
Pandemia była globalnym doświadczeniem stresu i niepewności, które u wielu osób pozostawiło głębokie ślady psychiczne. Izolacja, utrata bliskich, destabilizacja finansowa czy długotrwałe problemy zdrowotne prowadzą do objawów PTSD, takich jak lęki, flashbacki czy problemy z koncentracją.

Zmiany klimatyczne i katastrofy naturalne
Pożary, powodzie, huragany i inne ekstremalne zjawiska pogodowe stają się coraz częstsze. Ludzie, którzy doświadczyli utraty domów, bliskich czy poczucia bezpieczeństwa, często zmagają się z traumą określaną jako eco-trauma. Strach przed przyszłością w kontekście zmian klimatycznych również wpływa na ich zdrowie psychiczne.

Przemoc domowa – fizyczna i psychiczna
Przemoc w relacjach bliskich pozostaje jedną z głównych przyczyn traumy. Ofiary przemocy, zarówno fizycznej, jak i psychicznej, zmagają się z długotrwałymi skutkami, takimi jak utrata poczucia własnej wartości, zaburzenia lękowe czy poczucie bezradności.

Cyberprzemoc i trauma technologiczna
Nękanie online, groźby czy publiczne upokorzenia w mediach społecznościowych powodują, że cyberprzemoc staje się współczesnym źródłem PTSD. Ofiary często doświadczają lęków, izolacji społecznej i obniżonej samooceny.

Metody terapeutyczne w leczeniu PTSD

Terapia traumy

Terapia traumy polega na identyfikacji, przetwarzaniu i integracji trudnych doświadczeń w sposób, który zmniejsza ich wpływ na codzienne życie pacjenta. Proces leczenia przebiega w trzech fazach:

Stabilizacja: Nauka strategii radzenia sobie z lękiem i regulacji emocji.
Przetwarzanie traumy: Bezpieczna konfrontacja z traumatycznymi wspomnieniami w celu ich zintegrowania.
Integracja: Odbudowa zasobów emocjonalnych i zdolności do budowania zdrowych relacji.

Techniki stosowane w terapii traumy:

Narracyjna terapia traumy – pomaga pacjentom zrozumieć swoją historię i nadać jej nowe znaczenie.
Wyobrażeniowe techniki regulacji emocji – np. wizualizacja „bezpiecznego miejsca” wspierająca poczucie spokoju.

Terapia schematów

Trauma często prowadzi do destrukcyjnych schematów myślowych, takich jak „świat jest niebezpieczny” czy „nigdy nie będę wystarczający”. Terapia schematów pomaga identyfikować i zmieniać te wzorce poprzez pracę z wyobraźnią, analizę trybów (np. tryb dziecka skrzywdzonego) oraz techniki przeformułowania myślenia.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

CBT skupia się na zmianie negatywnych przekonań i zachowań wynikających z traumy. Stosowane techniki obejmują:

Rekonstrukcję poznawczą: Zmianę przekonań związanych z poczuciem winy i wstydu.
Ekspozycję wyobrażeniową: Stopniowe oswajanie się z trudnymi wspomnieniami w kontrolowanym środowisku.

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (TSR)

TSR wspiera pacjentów w budowaniu zasobów emocjonalnych i rozwijaniu strategii radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. TSR koncentruje się na identyfikacji pozytywnych wyjątków i celów, co wzmacnia poczucie sprawczości.

Nowoczesne podejście – Terapia VR

Terapia wirtualnej rzeczywistości (VR) to jedno z najbardziej innowacyjnych narzędzi w leczeniu PTSD. Medyczna i terapeutyczna technologia VR, umożliwia pacjentom immersyjne doświadczenie w pięknym i przyjemnym terapeutycznym środowisku.

Jak działa terapia VR?

Pacjent przenosi się do wirtualnego środowiska, gdzie za pomocą ćwiczeń relaksacyjnych i wizualizacji redukuje stres i napięcie.
Sesje obejmują immersyjne techniki wspierające przetwarzanie traumy, regulację emocji oraz poprawę nastroju.

Korzyści terapii VR:

Redukcja objawów PTSD, lęku i depresji.
Poprawa funkcji poznawczych i koncentracji.
Bezpieczne oswajanie się z trudnymi wspomnieniami.
Regulacja układu nerwowego i zmniejszenie hiperwzbudzenia.

Terapia VR jest szczególnie skuteczna dla osób z PTSD, które doświadczyły przemocy domowej, traumy migracyjnej czy katastrof naturalnych.

Efekty terapii PTSD

Skuteczna terapia PTSD prowadzi do:

Redukcji objawów takich jak flashbacki, lęki i nadmierne napięcie.
Poprawy zdolności do budowania zdrowych relacji.
Odbudowy poczucia bezpieczeństwa i nadziei na przyszłość.

Współczesne PTSD wymaga nowoczesnych i zróżnicowanych metod terapeutycznych, które odpowiadają na zmieniające się potrzeby pacjentów. Połączenie klasycznych podejść, takich jak terapia schematów czy CBT, z nowoczesnymi technologiami, jak VR, otwiera nowe możliwości leczenia. Dzięki tym narzędziom pacjenci mogą skutecznie przepracować trudne doświadczenia, odzyskać równowagę i zbudować życie w zgodzie ze sobą. W obliczu dynamicznie zmieniającego się świata, zintegrowane podejście do terapii PTSD to klucz do skutecznego radzenia sobie z nowymi wyzwaniami traumy.

Marian Ferenc

Prezes Zarządu i fundator Fundacji Aktywny Senior

W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania problematyką starości i starzenia się, co niewątpliwie jest związane z szybko postępującymi zmianami demograficznymi w Polsce.

Obecnie znaczna część populacji osób starszych żyje w krajach określanych jako region Globalnego Południa. Mimo iż Polska geograficznie do tej strefy nie należy, starzenie się jej populacji jest, podobnie jak w tych krajach, zjawiskiem zachodzącym w bardzo szybkim tempie, takim, że przemiany demograficzne wyprzedzają wzrost gospodarczy. O ile kraje rozwinięte gospodarczo w wyniku rozpoznania przemian demograficznych i przewidywania ich skutków miały czas na przynajmniej częściowe przygotowanie się na konsekwencje procesu starzenia się (np. poprzez rozwinięcie systemu ubezpieczeń społecznych, przyjęcie rozwiązań wydłużających możliwości zatrudnienia), o tyle kraje mniej zaawansowane społeczno-ekonomicznie, w tym Polska, stoją w obliczu sytuacji, w której przemiany demograficzne następują tak szybko, że utrudniają reagowanie na pojawiające się wyzwania.

W dyskursie publicznym w Polsce coraz dobitniej wyrażane jest przekonanie, że starość stanowi równie istotny etap życia jednostki. Biorąc powyższe pod uwagę, należy uznać, że dotychczasowy model aktywności ludzi starszych nie przystaje do aktualnych wyzwań cywilizacyjnych. Projektowane działania biorą pod uwagę dobro osób 60+ i są przez te osoby współkreowane w optyce horyzontalnej. Cele oraz zaplanowane działania projektu Przedsiębiorczość 60+ uwzględniają zarówno społecznie i politycznie preferowane kierunki rozwoju (innowacyjność, inkluzyjność, przedsiębiorczość społeczną, sieciowość współpracy, wzmacnianie solidarności międzypokoleniowej, przeciwdziałanie społecznemu wykluczeniu i ageizmowi, rozwijanie i promowanie srebrnej gospodarki, promocję wolontariatu oraz postaw umacniających kapitał społeczny), jak i aktualny stan wiedzy gerontologicznej (wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa, zagwarantowanie wsparcia w procesie adaptacji do szybko zmieniającej się rzeczywistości oraz uwzględnianie indywidualizacji procesów starzenia się).