Występowanie bólu przewlekłego zwiększa się z wiekiem

Ból jest nieprzyjemnym doznaniem czuciowym i emocjonalnym. Wystąpienie bólu bardzo często wskazuje na pojawienie się jakiegoś problemu zdrowotnego. Ból może pojawić się nagle lub stopniowo, może być ostry lub przewlekły.

Prawidłowo prowadzone postępowanie przeciwbólowe oraz procesy naturalnego zdrowienia sprawiają, że ból ostry mija. Jeżeli jednak ból ostry nie jest skutecznie łagodzony, zmiany patofizjologiczne w ośrodkowym układzie nerwowym narastają i ostra postać bólu może przekształcić się w przewlekłą. Występowanie bólu przewlekłego zwiększa się wraz z wiekiem. Okazuje się, że aż 41,6 proc. Polaków w wieku podeszłym przewlekle odczuwa ból. Seniorom brakuje jednak często niezbędnej wiedzy w tej kwestii.

Bolący problem

Ból przewlekły jest poważnym problemem zdrowotnym wieku podeszłego. Przewlekłe odczuwanie bólu przez osoby starsze przyczynia się do pogorszenia ich stanu funkcjonalnego, narastania niesprawności i zwiększenia ryzyka upadków, które prowadzą do groźnych powikłań. Dolegliwości bólowe częściej zgłaszają kobiety, a najczęstsze lokalizacje bólu to okolica krzyżowa, kończyny dolne, staw kolanowy, staw biodrowy. Ból towarzyszy wielu chorobom wieku podeszłego, szczególnie chorobom układu kostno-stawowego, mięśniowego, nerwowego i krążenia. Ważny jest też aspekt psychospołeczny przewlekłego bólu. Prowadzi on bowiem do zaburzeń nastroju i wycofania z życia społecznego, co z kolei wpływa negatywnie na zdolności poznawcze starszych pacjentów.

Ocena bólu – dlaczego jest tak ważna?

Seniorzy często ukrywają swoje dolegliwości z lęku przed byciem ciężarem dla bliskich. W ocenie bólu u osób z zaburzeniami funkcji poznawczych ważna jest obserwacja zachowania chorego. W procesie starzenia dochodzi do zmian w budowie i czynności ważnych dla życia narządów, zmienia się skład organizmu pod względem zawartości tkanki tłuszczowej i wody oraz stężenia białek osocza, czego skutkiem jest odmienny proces wchłaniania przyjmowanych leków. Zmiany te pogarszają wchłanianie leków oraz ich transport, dlatego tak ważne jest popijanie leków przeciwbólowych dużą ilością płynów, np. szklanką wody. Ryzyko uszkodzenia nerek, szczególnie u osób starszych, jest większe przy stosowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych w stanie odwodnienia, zwłaszcza w przypadku leków o długim okresie półtrwania…

Po 50. r.ż. trudności w połykaniu tradycyjnych tabletek ma ok. 62 proc. chorych. Ponad połowa otwiera kapsułki lub kruszy tabletki w celu łatwiejszego połknięcia, co ma bezpośredni wpływ na zmianę właściwości farmakokinetycznych i farmakodynamicznych przyjmowanego leku, a w efekcie na wynik terapii. Jeśli więc senior ma problem z połykaniem tabletek – o tym warto powiedzieć farmaceucie czy lekarzowi. Pomogą oni dobrać odpowiednią formę leku (np. maść lub żel do stosowania miejscowego, zawiesinę lub granulat do rozpuszczania w wodzie).

Bezpieczeństwo w leczeniu bólu

Pacjenci w wieku podeszłym to często chorzy obciążeni licznymi schorzeniami, pozostający pod opieką różnych specjalistów, czego efektem jest wielolekowość. Częstość działań niepożądanych wzrasta wraz z wiekiem chorego i ilością stosowanych preparatów. Podobnie – im więcej leków, tym więcej możliwych interakcji. Problem działań niepożądanych leków i interakcji między lekami potęgowany jest przez zjawisko samoleczenia, jednoczesnego stosowania leków o identycznych działaniu, lecz innych nazwach handlowych, suplementów diety, w tym preparatów ziołowych – bez wiedzy lekarza. W przypadku, gdy mamy do czynienia z bólem ostrym, ważny jest czas od podania leku do pojawienia się efektu przeciwbólowego. Im szybciej lek rozpoczyna swoje działanie – tym lepiej. Warto pamiętać, że im dłuższy czas do pojawienia się efektu analgetycznego, tym wyższe ryzyko przyjęcia przez pacjenta wyższych dawek leku, co ma szczególne znaczenie w przypadku leków dostępnych bez recepty.

Bezpieczeństwo i skuteczność terapii bólu u chorych w wieku podeszłym zależy od właściwej oceny jego charakteru (ból ostry czy przewlekły), jego natężenia (łagodny, umiarkowany, silny) oraz wyboru analgetyku z uwzględnieniem chorób towarzyszących, interakcji z lekami stosowanymi przez chorego oraz zmian w farmakokinetyce i farmakodynamice leków związanych z procesem starzenia. Odpowiednie metody leczenia bólu, w przypadku ostrego, nagle pojawiającego się bólu, mogą zapobiegać przejściu procesu w ból przewlekły. Konieczne jest diagnostyka i poznanie przyczyny bólu. I tak np.: jeśli przyczyną bólu jest toczący się proces zapalny – nie wystarczy lek o działaniu tylko przeciwbólowym.

W celu zmniejszenia działań niepożądanych należy zawsze konsultować przyjmowane leki ze swoim lekarzem rodzinnym czy farmaceutą i stosować się do zaleceń. Nie wolno przekraczać zalecanych dawek leku, należy unikać groźnych interakcji lekowych.

Wachlarz objawów fibromialgii jest bardzo szeroki, co utrudnia postawienie poprawnej diagnozy i naraża chorych na wieloletnie próby prawidłowego rozpoznania.

Prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Samborski

Katedra i Klinika Reumatologii, Rehabilitacji i Chorób Wewnętrznych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, prezes Polskiego Towarzystwa Reumatologicznego

Kompleksowo leczeniem fibromialgii – oprócz osoby stawiającej diagnozę, najczęściej reumatologa – powinien zajmować się psychiatra lub psycholog, gdyż to choroba, której podłożem na ogół jest stres i traumatyczne wydarzenia z przeszłości. Nie do przecenienia pozostaje też udział w procesie terapeutycznym fizjoterapeuty.

Co to jest fibromialgia? Dlaczego jest tak nietypową chorobą i jakie są jej objawy?

Fibromialgia to choroba i nie-choroba jednocześnie. To jednostka, którą trudno zdiagnozować przy pomocy badań laboratoryjnych czy obrazowych. Diagnostyka polega na wywiadzie, w czasie którego pacjent opowiada o dolegliwościach. Głównym objawem jest wszechobecny ból, który chorzy często opisują używając charakterystycznej dla tej choroby frazy: boli mnie każdy kawałek ciała. Do uogólnionego bólu dochodzą również objawy niezwiązane z układem ruchu – bóle głowy, uczucie braku powietrza, kołatanie serca, uczucie pieczenia i palenia skóry, drętwienie, biegunki lub zaparcia, częstomocz.

Ponadto zaburzenia snu, przewlekłe zmęczenie, nietolerancja wysiłku fizycznego czy zaburzenia psychiczne i psychotyczne, takie jak stany lękowe, zaburzenia koncentracji. Jak więc widać, wachlarz objawów fibromialgii jest bardzo szeroki i są to przypadłości, z którymi na ogół reumatolog się nie spotyka. Symptomatologia jest niezwykle bogata, co sprawia, że pacjent przed postawieniem diagnozy na ogół odwiedza wielu lekarzy różnych specjalności – od neurologa, przez laryngologa, pulmonologa, gastroenterologa, na kardiologu kończąc. Amerykańskie badania wskazują, że w ciągu 5 lat chory odwiedza przeciętnie aż 15 lekarzy różnych specjalizacji zanim zostanie postawiona trafna diagnoza. Na tym właśnie polega trudność w wykryciu choroby oraz jej nietypowość.

Nie ma zatem jednego, finalnego czynnika potwierdzającego fibromialgię?

Nie ma, postawienie diagnozy jest uznaniowe i następuje na podstawie kryteriów klasyfikacyjnych. W trakcie wywiadu z pacjentem lekarz powinien policzyć, w ilu regionach ciała chorego boli i dopytać o wspomniane objawy niespecyficzne. Na podstawie takiego wywiadu zlicza się punkty i jeśli jest ich dostatecznie dużo, to stawia się diagnozę fibromialgii.

Gdy już postawiona jest diagnoza – jaki lekarz i w jaki sposób powinien leczyć fibromialgię?

Terapię na ogół zaczyna się od określenia najbardziej dokuczliwego czy bolesnego objawu fibromialgii i na tej podstawie można zastosować doraźne leczenie u odpowiedniego lekarza specjalisty. Co charakterystyczne, na objawy fibromialgii zazwyczaj nie działają leki przeciwbólowe. Ze względu na symptomy związane z zaburzeniami ruchu, często pierwsze leczenie prowadzi reumatolog. Natomiast w kompleksowym postępowaniu pacjent powinien otrzymać wsparcie psychiatry lub psychologa.

Jeśli bowiem w ogóle możemy mówić o skutecznej terapii tej choroby, to najlepsze efekty leczenia możemy uzyskać poprzez odpowiednio dobrane leki antydepresyjne. W USA preferowane są terapie prowadzone przez psychologów, lecz w Polsce ten model jeszcze nie jest dominujący, bo polski pacjent często jest niecierpliwy, a psychoterapia nie daje efektów z dnia na dzień. Zatem polscy pacjenci na ogół są kierowani do psychiatrów, którzy włączają do terapii odpowiednie leki antydepresyjne. Oprócz farmakologii ogromną rolę w poprawie stanu zdrowia i samopoczucia chorego na fibromialgię odgrywa fizjoterapia. Wspomniane wcześniej objawy związane z ograniczaniem motoryki sprawiają, że sprawność fizyczna chorego ulega znacznej redukcji. W takich sytuacjach ważne jest, aby fizjoterapeuta zadbał o odpowiedni zestaw ćwiczeń pobudzający aktywność ruchową chorego.

Jakie jest podłoże tej choroby?

Najczęstszą przyczyną fibromialgii jest nieprzyjemne, stresujące, dokuczliwe zdarzenie z przeszłości. Czasami to efekt bieżącego stylu życia, który bardzo obciąża chorego i wtedy staramy się go nakierować na zmianę pracy, otoczenia czy podejścia do życia. Często jednak za fibromialgią stoi jednorazowe, traumatyczne przeżycie z przeszłości, którego nie da się łatwo wymazać z głowy. Wtedy pozostaje kontakt z psychiatrą lub psychologiem i próba przepracowania danego wydarzenia. To oczywiście bardzo trudne, dlatego istnieje konieczność wsparcia farmakologicznego pod postacią antydepresantów. Bywają też przypadki fibromialgii spowodowanej chorobą towarzyszącą, np. gastroenterologiczną, neurologiczną czy reumatyczną. Wtedy oczywiście najpierw należy leczyć chorobę podstawową, która najczęściej jest czynnikiem wyzwalającym objawy.

Jaki profil osób jest najbardziej narażony na tę chorobę?

Zdecydowanie częściej, bo aż 10-krotnie, na fibromialgię chorują kobiety. Początek choroby na ogół występuje u osób między 35. a 55. rokiem życia, co u kobiety oznacza bardzo stresujący i trudny okres okołomenopauzalny. Jeśli chodzi o profil zawodowy, to zazwyczaj dotyka ona osób wykonujących trudną, stresującą pracę oraz osób, które narażone są na zbyt intensywne tempo życia i duże obciążenia psychiczne.