Dr n. med. Dorota Kiprian
Specjalista radioterapii onkologicznej Naczelny Specjalista Radioterapeuta Kierownik Zakładu Radioterapii, I Zastępca Kierownika Kliniki Nowotworów Głowy i Szyi Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy ul. W.K. Roentgena 5, 02-781 Warszawa, Polska
Skórne odczyny popromienne powstają u wszystkich pacjentów poddawanych radioterapii. Ich nasilenie jest różne i zależne np. od lokalizacji nowotworu oraz dawki napromieniania.
Jak powstają skórne odczyny popromienne?
Radioterapia to jedna z podstawowych metod leczenia nowotworów, której celem jest niszczenie komórek nowotworowych. Aby pozbyć się patologicznej zmiany, cały obszar w jej obrębie jest napromieniany. Oznacza to, że w trakcie leczenia niszczone są też zdrowe tkanki, co skutkuje powstaniem skórnych odczynów popromiennych. Pojawiają się one zwykle w ciągu kilkunastu dni od rozpoczęcia radioterapii, a wraz z jej kontynuacją nasilają się, gdyż skóra nie ma możliwości regeneracji. Aby ocenić nasilenie skórnych odczynów popromiennych, specjaliści posługują się skalą, w której: pierwszy stopień to rumień (skóra jest zaczerwieniona podobnie jak podczas opalania), drugi to złuszczanie na sucho, któremu towarzyszy świąd, trzeci to złuszczanie wilgotne z wysiękiem, bólem i nadkażeniami bakteryjnymi lub grzybiczymi, a czwarty to owrzodzenie z pęcherzami i krwawieniem, które w skrajnych przypadkach prowadzi do martwicy.
Łagodzenie i opóźnianie powstawania odczynów
Przed rozpoczęciem radioterapii pacjenci mogą skutecznie minimalizować ryzyko powstawania odczynów popromiennych. Zgodnie z zaleceniami wystarczy dwa tygodnie przed rozpoczęciem napromieniania wdrożyć tzw. kondycjonowanie skóry, polegające na stosowaniu doustnych preparatów z cynkiem i emolientów na skórę, czyli preparatów zapewniających odpowiedni poziom nawilżenia, zmniejszających ryzyko podrażnień i działających regenerująco. Z kolei po rozpoczęciu radioterapii należy kontynuować pielęgnację emolientami, stosując je nawet kilka razy dziennie. Preparaty te zawierają składniki takie jak ektoina i kurkumina, które działają przeciwzapalnie (zapalenie jest istotą odczynów popromiennych), oraz ceramidy, D-panthenol, trolaminę czy kwas hialuronowy, które koją podrażnienia, działają ochronnie na naskórek i ułatwiają gojenie się skóry.
Istotne jest także stosowanie np. preparatów z silikonem medycznym w sprayu. Warto zwrócić uwagę, by dodatkowo zawierały one substancje takie jak witamina E i cynk, gdyż oprócz działania przeciwzapalnego, wytwarzają na skórze warstwę ochronną, utrzymującą wilgoć i zabezpieczającą naskórek. Trzeba pamiętać, że skład wybranych preparatów łagodzących i opóźniających powstawanie skórnych odczynów popromiennych jest bardzo ważny, gdyż skóra w trakcie radioterapii już od pierwszego dnia napromieniania staje się bardzo wrażliwa (atopowa), tym samym ma wyjątkowe potrzeby, o które należy zadbać.
Higiena i pielęgnacja w trakcie radioterapii
W łagodzeniu i opóźnianiu powstawania skórnych odczynów popromiennych istotne jest także to, by w okolicy napromienianej delikatnie myć skórę z użyciem preparatu o pH neutralnym lub kwaśnym (zamiast zasadowego mydła!), zmywać go letnią wodą i osuszać papierowym ręcznikiem, unikając pocierania skóry. Preparaty pielęgnacyjne należy nakładać tuż po umyciu, na wilgotną skórę poprzez delikatny dotyk (bez wcierania). Ponadto w obrębie napromienianej skóry nie należy stosować perfum oraz innych produktów mogących zawierać alkohol. Warto również pamiętać, by w momencie pojawienia się skórnych odczynów popromiennych, skonsultować z lekarzem oraz w sytuacji wystąpienia nasilonych odczynów skórnych np. z przeszkolonym zespołem pielęgniarskim.
