Prof. dr hab. n. med. Ewa Lech-Marańda
Dyrektor Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie, Krajowy konsultant w dziedzinie hematologii
Nie bez powodu zwykło się mawiać, że morfologia krwi jest odzwierciedleniem stanu naszego organizmu. Jest to podstawowe badanie krwi o zastosowaniu diagnostycznym, ale i profilaktycznym, które pozwala na ogólną ocenę układu czerwonokrwinkowego, białokrwinkowego i płytek krwi.
Morfologia krwi pełna (tzw. morfologia 5 diff) obejmuje analizę pięciu frakcji krwinek białych (leukocytów). Morfologia krwi to najprostsze i najszybsze badanie, które może zlecić nasz lekarz rodzinny. O potrzebie wykonania morfologii krwi decyduje zazwyczaj lekarz po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego i po badaniu pacjenta. Jednak hematolodzy (lekarze zajmujący się chorobami krwi) podkreślają, że kluczowe jest wykonywanie morfologii krwi również profilaktycznie – raz w roku.
Morfologia krwi pozwala na wstępne rozpoznanie niedokrwistości i ich różnicowanie, stanów zapalnych, infekcji, małopłytkowości, jak również umożliwia wstępną diagnostykę chorób nowotworowych szpiku kostnego i układu limfatycznego (chłonnego). Morfologię krwi powinny szczególnie wykonać osoby, które od dłuższego czasu skarżą się na przewlekłe zmęczenie i osłabienie, cierpią na nawracające infekcje, mają krwawienia z nosa, dziąseł czy zaobserwowali na skórze wybroczyny, schudli znacząco w ostatnim czasie, skarżą się na nocne poty czy gorączkę nie będącą objawem zakażenia. Należy pamiętać, że zmęczenie, osłabienie czy zmniejszenie naszej wydolności fizycznej to nie zawsze są objawy przepracowania i szybkiego tempa życia, ale mogę świadczyć o wielu bardzo poważnych chorobach.
Oprócz ilościowego określenia poszczególnych parametrów układu czerwonokrwinkowego (krwinki czerwone, erytrocyty), białokrwinkowego (krwinki białe, leukocyty) i płytek krwi, na podstawie morfologii krwi pełnej (morfologia 5 diff) lub tzw. rozmazu mikroskopowego potocznie zwanego ręcznym lub manualnym można przeanalizować pięć frakcji krwinek białych, tj. neutrofile, limfocyty, monocyty, eozynofile i bazofile. Analiza ta pozwala na wstępną diagnostykę chorób rozrostowych szpiku kostnego i układu limfatycznego, takich jak białaczki szpikowe i limfatyczne oraz zaburzeń funkcjonowania szpiku (m.in. zespoły mielodysplastyczne). Z kolei ocena liczby płytek oraz charakteryzujących je parametrów jest przydatna w diagnostyce krwawień lub stanów zakrzepowych.
Badanie morfologii krwi jest bardzo proste i nie wymaga od nas wielkiego przygotowania. Zazwyczaj wykonuję się je rano, na czczo, a do badania pobiera się krew żylną nakłuwając żyłę kończyny górnej, najczęściej w okolicy zgięcia łokciowego, rzadziej grzbietu dłoni lub przedramienia. Wynik zarówno pacjent, jak i lekarz kierujący otrzymują zazwyczaj następnego dnia, a w przypadkach pilnych – tego samego dnia.
Warto podkreślić, że wynik badania morfologii krwi powinien zawsze skonsultować lekarz. Porównanie naszych wyników z zakresami referencyjnymi, które podawane są przez laboratoria, często mogą powodować u pacjenta niepotrzebny lęk i stres. Prawidłowo odczytana morfologia krwi pozwala specjaliście na wstępne postawienie diagnozy i ukierunkowanie dalszych badań. Z wyniku morfologii krwi można dowiedzieć się, czy występuje na przykład niedokrwistość, a na podstawie parametrów jakościowych krwinek czerwonych wstępnie określić jej przyczynę, nadkrwistość, małopłytkowość, nadpłytkowość, zaburzenia ilościowe i jakościowe krwinek białych. Nieprawidłowości w w/w parametrach mogą z kolei nasuwać podejrzenie niedoboru pewnych witamin, niedoborów odporności, zakażenia bakteryjnego czy wirusowego, chorób zapalnych, ale także nowotworów szpiku kostnego lub układu chłonnego.
Profilaktyczna morfologia krwi wykonywana raz w roku może nas uchronić przed konsekwencjami wielu poważnych chorób, których objawy w początkowym okresie choroby mogą być mało charakterystyczne i trudne do uchwycenia. Wczesna diagnostyka umożliwia podjęcie właściwych decyzji terapeutycznych, co z kolei przekłada się na skuteczność leczenia i rokowanie. Dlatego ważne jest, aby morfologia krwi pełnej (5 diff) stała się standardowym badaniem wykonywanym w ramach badań profilaktycznych u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.