Serce i płuca Chopina

Prof. Michał Witt

Dyrektor Instytutu Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu

Pierwszego marca 1810 r. w Żelazowej Woli urodził się Fryderyk Chopin. Moc i siła ponadczasowej muzyki naszego największego kompozytora, narodowej dumy i symbolu Polski nie miała odzwierciedlenia w jego zdrowiu, a wręcz przeciwnie – z każdym kolejnym rokiem wybitnej twórczości jego zdrowie pogarszało się jeszcze bardziej. Fryderyk Chopin zmarł w wieku 39 lat – na co chorował i co tak naprawdę było przyczyną jego śmierci?

Słabe zdrowie

Chopin chorował przewlekle na chorobę, której główne objawy pochodziły z dróg oddechowych. Choroba objawiała się męczącym kaszlem i okresowymi dusznościami, odkrztuszaniem gęstej i lepkiej wydzieliny oraz krwiopluciem, które pojawiło się w późniejszej fazie choroby. Z historii rodzinnej wiadomo, że młodsza siostra kompozytora, Emilia, zmarła w wieku lat 14, również na objawowo bardzo podobną, lecz gwałtowniej przebiegającą chorobę płuc. Podczas sekcji zwłok u kompozytora stwierdzono znaczne zmiany strukturalne w sercu, ku zaskoczeniu silniejsze niż zmiany w płucach. Serce Chopina, zgodnie z jego wolą, zostało wyjęte ze zwłok i stosownie zabezpieczone przewiezione do Warszawy. Fryderyk Chopin został pochowany na cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu; jego serce znajduje się w Kościele Św. Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie.

Choroba rzadka czy częsta?

Ze względu na mnogość i ciężkość objawów chorobowych Chopina najbardziej prawdopodobnym rozpoznaniem od początku była gruźlica płuc. Inne podejrzenia krążyły m.in. wokół mukowiscydozy, niedoboru alfa-1-antytrypsyny czy niedomykalności zastawki dwudzielnej. Wszystkie z wymienionych chorób mają wiele podobnych niespecyficznych objawów klinicznych, takich jak przewlekły kaszel, duszność czy ogólne osłabienie.

W Instytucie Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu w swoim czasie ze szczególną uwagą rozpatrywaliśmy możliwość mukowiscydozy u Chopina. Takie objawy, jak wieloletni przebieg, duszący kaszel z odkrztuszaniem dużej ilości lepkiej wydzieliny, znaczne wychudzenie i zła tolerancja wysiłku fizycznego, nawracające zapalenia dolnych oraz górnych dróg oddechowych, w tym często zatok i krtani, konieczność stosowania diety beztłuszczowej, udar cieplny, objawy osteo-artropatii przerostowej pochodzenia płucnego mogłyby o niej świadczyć. Pamiętać trzeba również o braku potomstwa mimo długiego pożycia z George Sand, a także bardzo podobnie objawiająca się choroba płuc u siostry Emilii (występowanie choroby tylko w jednym pokoleniu jest typowe dla rodzaju dziedziczenia takiego jak w mukowiscydozie) – wyjaśnia prof. Michał Witt, Dyrektor Instytutu Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu.

Mukowiscydoza to jednak rozważania teoretyczne. Jak przyznaje prof. Witt typowym jej objawem jest obecność tzw. palców pałeczkowatych (objaw chorobowy polegający na pogrubieniu dystalnych paliczków, które przyjmują charakterystyczny kształt), a brak go w doskonale powszechnie znanym odlewie lewej ręki Chopina, wykonanym po śmierci kompozytora w 1849 roku.

Instytut Genetyki Człowieka jedyny na świecie

Wyniki analizy makroskopowej serca Fryderyka Chopina zespół Instytutu Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu wraz z medykami sądowymi z Wrocławia oraz kardiologami i patomorfologami, opublikował jako jedyny na świecie w 2018 roku w renomowanym czasopiśmie American Journal of Medicine. Uzyskane w tych badaniach dane morfologiczne, po raz pierwszy tak dokładnie opisane wskazują z dużym prawdopodobieństwem, że w ostatnim okresie życia Chopin cierpiał na włóknikowe zapalenie osierdzia, o czym świadczy osad włóknikowy na jego powierzchni, ogniska szkliwienia, ogniskowe krwawe wybroczyny na przedniej ścianie lewej komory, rozstrzeń głównie prawej komory i prawego przedsionka, z wyraźnymi cechami prawokomorowej przewlekłej niewydolności serca. Z wysokim prawdopodobieństwem stwierdzić można, że zapalenie osierdzia u Chopina stanowiło powikłanie aktywnej gruźlicy i stąd powinno być traktowane jako gruźlicze zapalenie osierdzia (pericarditis tuberculosa), które jest jednym z najcięższych narządowych powikłań rozsianej gruźlicy.

Na podstawie dokonanej przez nas analizy makroskopowej z dużym prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością można stwierdzić, że chorobą zasadniczą na którą chorował Fryderyk Chopin była długotrwała rozsiana gruźlica płuc. Stała się ona przyczyną postępującego pogarszania ogólnego stanu fizycznego kompozytora i wielu różnorodnych objawów, głównie z dróg oddechowych. Gruźlicze zapalenie osierdzia, gwałtownie postępujące w ostatnim okresie życia, było zapewne bezpośrednią przyczyną śmierci kompozytora poprzez doprowadzenie do niewydolności krążeniowo-oddechowej. Niemal ostatecznie rozstrzyga to problem choroby i przyczyny śmierci Fryderyka Chopina, choć dopiero analiza genetyczna mogłaby dać ostateczne i niepodważalne dowody postawionych hipotez – stwierdza prof. Witt.

Wyniki przeprowadzonej przez polskich naukowców analizy makroskopowej serca Fryderyka Chopina mają zasadnicze znaczenie dla światowej historii muzyki i kultury, są niezwykle istotne dla polskiej kultury narodowej oraz nauki.