Dr. n. med. Beata Skowron
Specjalista w zakresie laboratoryjnej diagnostyki medycznej
Dlaczego badania profilaktyczne są tak ważne dla sportowców?
W pierwszej kolejności wyjaśnijmy, czym są badania profilaktyczne, czemu służą i dlaczego są ważne dla każdego z nas, nie tylko dla sportowców. Badania profilaktyczne to takie badania, które wykonujemy nie odczuwając żadnych dolegliwości, po to by wyłapać pewne nieprawidłowości w naszym organizmie, które nie dają jeszcze żadnych objawów. Są to np. badania laboratoryjne (zlecana najczęściej morfologia); badania obrazowe (np. USG piersi, mammografia, densytometria); także EKG wykonywane np. w ramach badań medycyny pracy. Taka forma badań umożliwia wychwycenie chorób czy też zaburzeń jeszcze w okresie bezobjawowym, czyli takim, który z dużym prawdopodobieństwem jest możliwy do całkowitego wyleczenia. W przypadku sportowców badania profilaktyczne są tym bardziej istotne, ponieważ to grupa osób narażona na zwiększoną utratę elektrolitów i minerałów z potem, odwodnienie, urazy, to także grupa o zwiększonym zapotrzebowaniu na kalorie i witaminy, która ze względu na prowadzony tryb życia dużą wagę powinna przywiązywać do swojej diety i nawyków żywieniowych.
Jakie są różnice w badaniach laboratoryjnych w zależności od uprawianego sportu (np. bieganie, kolarstwo, trening siłowy)?
Możemy wyszczególnić dwa rodzaje treningów – siłowy, którego celem jest wzmacnianie i budowanie mięśni (podnoszenie ciężarów, pompki, zakroki itp.) oraz wytrzymałościowy, w którym stawiamy na poprawę przemiany materii i zwiększenie wydolności tlenowej organizmu (bieganie, jazda na rowerze, gra w piłkę, pływanie itp.) Każdy z tych treningów wpływa na parametry morfologii krwi (podnosi poziom krwinek białych), powoduje wystąpienie białkomoczu, zwiększa stężenie „dobrego cholesterolu”, zwiększa aktywność enzymatyczną mięśni, wpływa na zwiększenie wydzielania dopaminy i serotoniny, czyli hormonów wprawiających nas w zadowolenie. To, co różnicuje trening siłowy od treningu wytrzymałościowego, to wzrost stężenia testosteronu i kortyzolu, czyli hormonów, które zwiększają produkcję białek, również tych budujących mięśnie. W treningu wytrzymałościowym nie obserwuje się takiej zależności.
Które czynniki powinny być brane pod uwagę przy wyborze odpowiedniego pakietu badań?
Przede wszystkim sportowiec, który wybiera się na badania laboratoryjne musi mieć świadomość, że od standardowego treningu do momentu pobrania krwi powinien odczekać przynajmniej 24, a optymalnie nawet 72 godziny. Jest to czas, w trakcie którego dochodzi do unormowania się wielu badanych parametrów. W przypadku bardzo intensywnego wysiłku fizycznego, np. po maratonie, zawodach, większość parametrów stabilizuje się dopiero po okresie 19-21 dni! Także chcąc uzyskać wiarygodne wyniki badań musimy wziąć pod uwagę czas na odpoczynek przypadający pomiędzy treningami a pobraniem próbek.
Co do wyboru badań, takim standardowym zestawem dającym ogólny obraz stanu zdrowia jest: morfologia krwi, badanie ogólne moczu, ALT i AST (oceniające funkcje wątroby), kreatynina (oceniająca funkcje nerek), glukoza i ferrytyna (magazyn żelaza w organizmie). W przypadku podejrzenia zespołu przetrenowania lub zespołu RED’S (względny niedobór energetyczny w sporcie) lista badań uzupełniana jest o dodatkowe, bardziej specjalistyczne parametry, m.in. P1NP, kortyzol, IGF-1, czy też hormony tarczycy. Osobą najbardziej kompetentną w doborze rodzaju badań dla osoby trenującej jest lekarz medycyny sportowej.
Jakie niedobory mogą być zidentyfikowane dzięki badaniom i jak często powinno się je wykonywać?
Wykonanie już samej morfologii krwi pozwala na zdiagnozowanie anemii (obniżona ilość erytrocytów i hemoglobiny), która może rozwinąć się z niedoboru żelaza (obniżone MCV, MCH, MCHC), witaminy B12 lub/i kwasu foliowego (podwyższone MCV). Anemia u sportowców jest powszechną przypadłością. Wynika m.in. ze zbyt niskiej podaży żelaza z dietą, które sportowiec w dużych ilościach wytraca wraz z potem, także z krótszego okresu przeżycia erytrocytów (zakwasy, zwiększona temperatura ciała w trakcie treningu skracają czas życia krwinek) oraz wpływu sił ścinających na erytrocyty (bieganie uszkadza krwinki czerwone w naczyniach krwionośnych stóp). Wykonywanie corocznych badań profilaktycznych pozwala na wychwycenie tych nieprawidłowości na wczesnym etapie oraz zahamowanie ich rozwoju przez wprowadzenie zmian w postaci odpowiedniej suplementacji.
