Życie seniora – przeszczepienie serca

Z wiekiem stan odporności pacjenta z obcym narządem pogarsza się. Ujawniają się choroby współistniejące związane z wiekiem i kumulacją wieloletniego przyjmowania immunosupresji.

Jarosław Cyrynger

Prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Transplantacji Serca

Jak wygląda życie pacjentów po przeszczepieniu serca? Z jakimi ograniczeniami muszą się oni mierzyć?

Serce jest po nerkach i wątrobie trzecim narządem najczęściej przeszczepianym w Polsce. W 2022 roku wykonano 173 zabiegi. Stan po transplantacji wpływa na wszystkie aspekty życia: zdrowotne, rodzinne i społeczne. Pozwala poprawić ogólną wydolność pacjenta, przywrócić lub podwyższyć aktywność, a także wpływa na poprawę stanu psychicznego. Styl życia po transplantacji ulega zmianie, a często determinującym czynnikiem jest regularne przyjmowanie leków immunosupresyjnych (przeciw odrzutowych), rezygnacja z używek, stosowanie odpowiedniej diety. Ograniczenia te mają na celu zapewnienie długoterminowego powodzenia transplantacji, poprawienie jakości życia i wydłużenie oczekiwanej długości życia oraz zminimalizowanie ryzyka powikłań. Po transplantacji serca biorcy muszą przez całe życie przyjmować leki immunosupresyjne, aby zapobiec odrzuceniu przeszczepionego serca. Leki te hamują układ odpornościowy, co może zwiększać ryzyko infekcji i niektórych rodzajów nowotworów.

Czy pacjenci po przeszczepieniu serca muszą szczególnie dbać o swój stan zdrowia? Jak powinna wyglądać dieta oraz styl życia?

Z wiekiem stan odporności pacjenta z obcym narządem pogarsza się. Ujawniają się choroby współistniejące związane z wiekiem i kumulacją wieloletniego przyjmowania immunosupresji. Należy ściśle przestrzegać przepisanego schematu przyjmowania leków, który może obejmować wiele leków przyjmowanych w określonych porach. Przy zwiększonej podatności na infekcje należy podjąć ostrożność, aby zminimalizować ryzyko narażenia na czynniki zakaźne, takie jak przestrzeganie zasad higieny rąk, unikanie zatłoczonych miejsc w sezonie grypowym.

Kolejną grupą zaleceń i ograniczeń jest przestrzeganie diety zdrowej dla serca, aby kontrolować poziom cholesterolu, ciśnienie krwi i ogólny stan układu sercowo-naczyniowego. Należy wdrożyć ograniczenie spożycia sodu, redukcję tłuszczów nasyconych i trans, zwiększenie spożycia błonnika i owoców, warzyw, produktów pełnoziarnistych i chudego białka. Aktywność fizyczna to podstawa utrzymania kondycji oraz higieny psychicznej. Począwszy od małych i umiarkowanych wysiłków, należy stopniowo zwiększać czas i intensywność zajęć sportowo-rekreacyjnych. Przez pierwsze trzy miesiące po zabiegu ze względu na gojenie i zrastanie mostka nie należy podnosić ciężarów większych niż 2 kg, wykonywać ćwiczeń typu pompki, brzuszki, a także nie podnosić dzieci czy dużych zakupów.

Czy po przeszczepieniu pacjent powinien zwrócić uwagę na regularne wizyty u lekarza? Jak wygląda rola badań profilaktycznych u seniorów?

Stałym elementem dbałości o zdrowie oraz elementem systemu opieki nad osobami po przeszczepieniu są profilaktyczne i kontrolne wizyty w ośrodku transplantacyjnym. Tam oceniana jest funkcja przeszczepionego serca oraz, w oparciu o poziom we krwi, modyfikuje się dawki leków immunosupresyjnych. Wykonywanych jest również wiele badań biochemicznych mających na celu ocenę funkcji innych narządów oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Pojawiające się powikłania w późniejszym okresie po transplantacji serca w znacznej mierze wynikają z niepożądanego działania leków immunosupresyjnych. Statystycznie diagnozuje się: nadciśnienie tętnicze, przewlekłą niewydolność nerek, upośledzenie funkcji wątroby, cukrzycę, zaburzenia lipidowe, choroby nowotworowe, powikłania naczyniowe.

Wraz z wiekiem badania profilaktyczne i regularna opieka medyczna stają się coraz ważniejsze dla zachowania zdrowia i wczesnego wykrywania potencjalnych problemów. Seniorzy powinni przechodzić coroczne badania kontrolne, aby ocenić stan zdrowia i zidentyfikować istniejące schorzenia. Badania te zazwyczaj obejmują przegląd historii medycznej, rodzinnej historii chorób, ocenę parametrów życiowych, badanie fizykalne oraz wywiad na temat stylu życia, leków i szczepień, w tym leków dostępnych bez recepty i wszelkich suplementów ziołowych, listę wszelkich objawów lub bólu, których doświadcza pacjent, wyniki ostatnich badań. Kolejnymi stałymi badaniami, które pacjent w starszym wieku powinien wykonywać, to regularne monitorowanie ciśnienia krwi. Ma ono kluczowe znaczenie, ponieważ nadciśnienie jest częstym stanem, który może prowadzić do wielu powikłań ze strony układu krążenia.

Ryzyko chorób serca może również podwyższać niewłaściwa gospodarka lipidowa. Profil cholesterolu i lipidów należy zwykle sprawdzać co dwa do czterech lat. Kolejne badania, jak te w kierunku cukrzycy, badania wzroku, gęstości kości czy kontrole zdrowia psychicznego i szczepienia zaleca lekarz w toku badania ogólnego stanu pacjenta. Natomiast badania przesiewowe w kierunku raka pozwalają wykryć różne rodzaje nowotworu we wczesnych stadiach. Typowe badania przesiewowe dla seniorów obejmują kolonoskopię w kierunku raka jelita grubego, test PSA w przypadku raka prostaty.

Jak wygląda pana codzienna działalność jako prezesa Stowarzyszenia Transplantacji Serca?

Od 15 lat działalność i przynależność do Stowarzyszenia Transplantacji Serca stanowi dla mnie niezwykle cenną wartość. Po pierwsze, członkostwo w STS identyfikuje mnie społecznie i prowadzi do pozytywnego obrazu samego siebie. Po drugie, aktywność w niesieniu pomocy wzmaga optymizm, chęć życia i wiarę w świadomość społeczną dotycząca wspólnego działania. Praca w Stowarzyszeniu, począwszy od prowadzenia strony internetowej STS poprzez akcje społeczne propagujące ideę transplantologii, uwrażliwiają społeczeństwo i decydentów politycznych na problemy pacjentów po przeszczepieniu serca.

W zakresie statutowym Stowarzyszenie Transplantacji Serca ma prowadzenie działalności zmierzającej do upowszechniania leczenia ludzi metodą transplantacji serca i płuc, organizowanie różnorodnych form społecznego działania popularyzujących tę metodę leczenia, udzielanie pomocy osobom niepełnosprawnym i ludziom po transplantacjach, inspirowanie władz i organów administracji państwowej do nowelizacji norm prawnych regulujących zagadnienia transplantacji, wspieranie ośrodków kardiochirurgicznych, propagowanie zdrowego stylu życia.

W związku z tym, że średnia wieku członków Stowarzyszenia Transplantacji Serca przekracza 70 lat, należy pamiętać, że każdy przypadek jest inny i każdy z nas konsultuje się z lekarzem w celu uzyskania indywidualnych zaleceń dotyczących dbania o zdrowie serca. Przestrzeganie zaleceń, aktywność społeczna, fizyczna i rodzinna, praca w organizacji pozarządowej, realizacja własnych pasji, nawiązywanie kontaktów międzyludzkich, pomaga seniorom być aktywnym członkiem społeczeństwa, odzyskać sprawność fizyczną i poprawić ich ogólne samopoczucie.

Przeszczepy krwiotwórczych komórek macierzystych ratują życie wielu pacjentom, szczególnie tym, u których zdiagnozowano choroby nowotworowe krwi.

Prof. dr hab. n. med. Lidia Gil

Kierownik Kliniki Hematologii i Transplantacji Szpiku UM w Poznaniu, Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Hematologów i Transfuzjologów

Komu konkretnie tego typu przeszczep może uratować życie?

Transplantacja komórek krwiotwórczych od wielu lat jest standardem postępowania w leczeniu wielu chorób krwi – ratuje życie pacjentom. Obecnie najczęstszym wskazaniem do przeszczepienia spośród wszystkich chorób hematologicznych jest ostra białaczka szpikowa, w której przeprowadza się transplantacje allogenicznych komórek krwiotwórczych – czyli pochodzących od dawcy. Podobne przeszczepy wykonywane są także u pacjentów z innymi rodzajami białaczek, w tym np. ostrą białaczką limfoblastyczną lub białaczkami przewlekłymi. U chorych z rozpoznaniem chłoniaka lub szpiczaka plazmocytowego wykonuje się, z dobrym efektem, przeszczepienia autologicznych, czyli własnych, komórek krwiotwórczych.

Na czym polega ta metoda? Jak przebiega?

Do leczenia za pomocą transplantacji kwalifikuje zespół lekarzy-transplantologów. Wtedy decyduje się o sposobie przeprowadzenia zabiegu i uruchamia ewentualne poszukiwanie dawcy. Takie poszukiwania rozpoczynamy wśród rodzeństwa chorego, a przy jego braku poszukuje się dawców niespokrewnionych. Alternatywą stosowaną w ostatnim czasie coraz częściej jest przeprowadzanie transplantacji od dawców haploidentycznych, częściowo niezgodnych. Sama procedura przeszczepienia polega na przetoczeniu dożylnym komórek macierzystych, pobranych wcześniej od dawcy. Przed zabiegiem pacjent otrzymuje leczenie przygotowujące – najczęściej chemioterapię lub radioterapię wraz z leczeniem immunosupresyjnym. Po podaniu komórek chory spędza około 2-3 tygodnie na oddziale transplantacyjnym, do czasu przyjęcia przeszczepu. Po transplantacji pacjenci pozostają pod opieką ośrodka przeszczepowego.

Jak wygląda proces doboru „bliźniaka genetycznego”?

Obecnie coraz częściej nie udaje się nam znaleźć zgodnego dawcy rodzinnego dla naszych pacjentów i wtedy konieczne jest poszukiwanie dawcy w rejestrach dawców niespokrewnionych. Warto podkreślić, że dzisiaj szanse na dobór niespokrewnionego dawcy są bardzo duże i zwykle procedura trwa około 4 tygodni. Jeśli w rejestrze znaleziony został „bliźniak genetyczny”, zamawiamy jego komórki, a pacjenta przygotowujemy do przeszczepu i rozpoczynamy procedurę, jak opisaną powyżej. Pobranie komórek krwiotwórczych od dawcy jest bezpieczne.

Kto może zostać dawcą?

Do rejestru dawców niespokrewnionych zapisywane są zwykle osoby w wieku 18-55 lat, przy czym wiemy, że najlepsze wyniki leczenia obserwuje się w przypadku młodych dawców, poniżej 35 roku życia. Jeśli chodzi o dawców spokrewnionych, to górna granica wieku może być wyższa.

Jak wygląda dawstwo krwiotwórczych komórek macierzystych w dobie pandemii?

Mimo pandemii potencjalni dawcy cały czas się do nas zgłaszają, dzięki czemu możemy rozwijać rejestry i tym samym zwiększać szanse na dobór zgodnego dawcy i wyleczenie większej liczby osób. Na całym świecie obowiązują bardzo skrupulatne procedury zarówno w odniesieniu do dawców, jak i leczonych chorych. Koronawirus wymusił wiele zmian w transplantologii, ale wstrzymał to leczenie w niewielkim stopniu. Codziennie u wielu osób diagnozuje się poważne choroby krwi, wymagające przeszczepu, co skłania rodziny i dalszych bliskich, by pomimo pandemii zgłaszały się do rejestrów.