Czym jest otyłość? Co wpływa na rozwój choroby?

Prof. dr hab. n. med. Magdalena Olszanecka-Glinianowicz

Kierownik Katedry Patofizjologii oraz Zakładu Promocji Zdrowia i Leczenia Otyłości Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Jest specjalistą Chorób Wewnętrznych i specjalistą Zdrowia Publicznego, posiada certyfikat European Fellow of the Specialist Certification of Obesity Professional Education Światowego i Europejskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością.

Co zaliczamy do czynników sprzyjających rozwojowi otyłości?

Otyłość nie jest problemem kosmetycznym ani chorobą metaboliczną. Jest chorobą przewlekłą o złożonej przyczynowości, bez tendencji do samoistnego ustępowania i z tendencją do nawrotów.

Czynników sprzyjających zachorowaniom na otyłość jest wiele, zaliczamy do nich czynniki środowiskowe, takie jak nadmierny dostęp do wysokoenergetycznej żywności, niska aktywność fizyczna, stres związany z codziennym funkcjonowaniem oraz czynniki psychologiczne niska samoocena, obniżony nastrój, nieumiejętność radzenia sobie ze stresem i jedzenie pod wpływem emocji. Rzadko (ok. 2 proc.) przypadków pierwotną przyczyną rozwoju otyłości są choroby gruczołów endokrynnych, również rzadką przyczyną jest stosowanie, niektórych leków, które powodują zwiększenie poboru pokarmu.

Dlaczego otyłość nazywana jest chorobą cywilizacyjną?

Wynika to z faktu, że rozwój cywilizacji sprzyja zachorowaniom na otyłość. Mechanizacja i automatyzacja w wielu dziedzinach życia sprzyja zmniejszeniu aktywności fizycznej. Zmiany w produkcji żywności i technologiach produkcji żywności, których celem było zapobieganie głodowi doprowadziły do nadmiernego dostępu do taniej wysokoprzetworzonej i wysokoenergetycznej żywności. W tym kontekście nie można pominąć niekorzystnego wpływu rozwoju cywilizacji na funkcjonowanie psychiczne ludzi. Nasilające się tempo życia, presja na posiadanie i karierę przy rosnącym zaburzeniu kontaktów międzyludzkich, które w znacznej mierze przenoszą się do mediów społecznościowych sprzyjają radzeniu sobie z emocjami za pomocą jedzenia i kompensowaniu nim m.in. takich potrzeb psychicznych jak: miłość, przyjaźń, przynależność do grupy, uznanie i szacunek.

Jakie konsekwencje dla organizmu niesie nadmierna masa ciała?

Nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie zwłaszcza tej zlokalizowanej w jamie brzusznej powoduje rozwój wielu chorób przewlekłych. Część z nich jest zaliczana do powikłań metabolicznych (skutkiem otyłości jest insulinooporność, która uczestniczy w ich rozwoju) są to: niealkocholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, stany przedcukrzycowe, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, miażdżyca, dna moczanowa, choroby sercowo-naczyniowe, zaburzenia hormonalne i zaburzenia płodności, niektóre nowotwory. Do niemetabolicznych powikłań otyłości zalicza się te choroby, które są spowodowane obciążeniem mechanicznym: zwyrodnienia stawów, refluks żołądkowo-przełykowy, obturacyjny bezdech senny, żylaki kończyn dolnych. Nie można także pominąć depresji i zaburzeń lękowych. To tylko, niektóre powikłania otyłości.

Dlaczego interdyscyplinarne podejście jest kluczowe w leczeniu otyłości?

Jak już wspomniałam czynniki wpływające na rozwój tej choroby są złożone, dlatego wbrew pozorom edukacja żywieniowa to za mało, żeby uzyskać efekty terapeutyczne. Każdy z członków zespołu terapeutycznego ma swoje zadania, ale kluczową rolę odgrywa lekarz, który koordynuje pracą z pacjentem dietetyka, psychologa i fizjoterapeuty. Zadaniem lekarza jest rozpoznanie choroby i pierwotnej przyczyny rozwoju otyłości oraz jej powikłań oraz dobór odpowiednich metod terapeutycznych, w tym farmakoterapii i leczenia operacyjnego. Należy pamiętać, że kluczową rolę w doborze metod leczenia powinna odgrywać pierwotna przyczyna choroby.

Terapia choroby otyłościowej nie polega tylko na leczeniu jej skutków i powikłań. Celem powinno być najpierw zahamowanie postępu tego schorzenia.

Dr hab. n. med. Mariusz Wyleżoł

Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości, Warszawskie Centrum Kompleksowego Leczenia Otyłości i Chirurgii Bariatrycznej, Szpital Czerniakowski w Warszawie, Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Naczyniowej i Onkologicznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Czy jest różnica między otyłością a chorobą otyłościową?

Mówiąc o otyłości wskazujemy na objaw, czyli nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej. Z kolei w pojęciu „choroba otyłościowa” wyraźnie wskazujemy na to, że kluczową kwestią nie jest objaw, a przyczyny – są nimi zaburzenia neurohormonalnej regulacji spożycia pokarmu, czyli zaburzenia homeostazy energetycznej organizmu, które doprowadzają do dodatniego bilansu energetycznego.

Co jest kluczowym celem leczenia choroby otyłościowej?

Pierwszym celem powinno być zahamowanie postępu choroby, a dopiero kolejnym redukcja masy ciała i ustępowanie powikłań choroby otyłościowej. Trzeba podkreślić, że bez leczenia chory na otyłość będzie obserwował systematyczny wzrost masy ciała, dlatego stabilizacja choroby jest już dużym sukcesem.

Dlaczego choroba otyłościowa jest tak rzadko diagnozowana i w związku z tym leczona?

Uważam, że lekarze przez wiele lat nie dostrzegali tego schorzenia, ponieważ nie mieli możliwości jej leczenia, oczywiście poza chirurgią bariatryczną, która jest dedykowana leczeniu tylko najbardziej zaawansowanych postaci choroby otyłościowej. Dlatego współczesna medycyna bardziej dostrzega skutki i powikłania choroby otyłościowej, nie koncentrując się na przyczynie. Obecnie możemy jednak pomóc wielu chorym, gdyż mamy już narzędzia do skutecznego leczenia tego schorzenia.

Czy operacja bariatryczna to ostateczność?

Chirurgii bariatrycznej nie należy traktować jako ostateczności, a zgodnie z wynikami badań naukowych, jako metodę, którą należy zastosować w odpowiednim momencie, tzn. u chorych z najbardziej zaawansowanymi postaciami choroby otyłościowej, kiedy mamy do czynienia z otyłością III stopnia lub II stopnia i jednocześnie obserwujemy rozwój powikłań otyłości. Natomiast moim zdaniem oczywiste jest, że powinniśmy wykorzystywać cały potencjał terapeutyczny, którym dysponujemy. Nie należy oddzielać chirurgii od farmakoterapii, edukacji żywieniowej prowadzonej przez dietetyków, modyfikacji zachowań i wsparcia emocjonalnego, usprawnienia fizycznego i wielu innych profesji medycznych, których rola jest istotna. Te wzajemne procesy terapeutyczne powinny się wzajemnie nakładać, gdyż takie postępowanie przynosi największą korzyść dla chorego.

Czy dla bariatrii ma znaczenie postęp innowacji w farmakologicznym leczeniu choroby otyłościowej?

Oczywiście, nareszcie dysponujemy możliwościami leczenia chorych we wcześniejszych stadiach zaawansowania choroby otyłościowej, kiedy leczenie chirurgiczne jeszcze nie jest wskazane. Myślę, że dzięki temu wielu chorych uniknie w przyszłości konieczności poddania się operacji bariatrycznej. Dodatkowo, farmakoterapia przeciwotyłościowa może być bardzo pomocna w przygotowaniu chorego do operacji bariatrycznej, wzmocnieniu efektu tej operacji, czy też kiedy obserwujemy nawrót choroby otyłościowej u chorego, który przed laty przeszedł już leczenie chirurgiczne otyłości.

Czy można zrozumieć dyskryminację chorych na otyłość?

Cały czas pokutuje gdzieś niesłuszne przeświadczenie, że chorzy są sobie sami winni wystąpienia i rozwojowi tej choroby, że jest to wynik ich zaniedbania lub tego, że za dużo jedzą i za mało się ruszają. Trzeba jednak zauważyć, że chociaż współczesne środowisko sprzyja rozwojowi choroby otyłościowej, to mimo że wszyscy w nim żyjemy, nie wszyscy chorujemy na to schorzenie. Dlatego dyskryminacja chorych na otyłość nie jest zrozumiała, bo tak jak każde schorzenie, ma ona przyczynę, którą jest zaburzone funkcjonowanie wewnętrznego mechanizmu regulacyjnego, co oznacza, że każdy może na nią zachorować. Warto przy tym pamiętać, że dyskryminując tych chorych, pomijamy człowieka, nie traktujemy chorego podmiotowo, a to z kolei powoduje szereg negatywnych konsekwencji, w tym to, że chorzy nie chcą się leczyć, przez co narażają się na wystąpienie powikłań, które prowadzą do gorszej jakości życia, inwalidztwa, a nawet śmierci.

Co jest największą potrzebą w obszarze leczenia choroby otyłościowej?

Przede wszystkim konieczne jest zauważenie tego schorzenia. Bardzo ważne jest również wdrożenie leczenia przyczynowego choroby otyłościowej i jej powikłań, a nie kontynuowanie leczenia paliatywnego, jak miało to miejsce dotychczas. Istotną potrzebą jest także umiejętne, rozsądne umożliwienie chorym uzyskania leczenia farmakologicznego finansowanego ze środków publicznych dla wybranej grupy chorych, którzy będą spełniali określone kryteria lub będą w wybranym programie terapeutycznym. Jestem przekonany, że będzie to z korzyścią nie tylko dla tych chorych, ale dla całego systemu opieki zdrowotnej.

Dowiedz się, jakie znaczenie ma dieta w leczeniu choroby otyłościowej.