Jak smog wpływa na zdrowie? Czy możliwa jest alergia na smog?

Badania dowodzą, że zanieczyszczone powietrze może potęgować objawy chorób alergicznych. Co więcej, pył PM2,5 obecny w smogu uczula również osoby zdrowe.

Prof. UJ, dr hab. med. Ewa Czarnobilska

Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, kierownik Centrum Alergologii Klinicznej i Środowiskowej Szpitala Uniwersyteckiego, kierownik Katedry Toksykologii i Chorób Środowiskowych i Zakładu Alergologii Klinicznej i Środowiskowej, konsultant wojewódzki w dziedzinie alergologii, PTA

Do jakich chorób może doprowadzić ekspozycja na smog?

Pierwszy i bezpośredni kontakt z zanieczyszczonym powietrzem ma układ oddechowy, dlatego ekspozycja na smog może prowadzić do nawracających infekcji górnych i dolnych dróg oddechowych, przewlekłej choroby obturacyjnej płuc, zaostrzenia i rozwoju astmy oskrzelowej, a nawet raka płuc. Smog wpływa niekorzystnie także na ośrodkowy układ nerwowy, dlatego może powodować kłopoty z pamięcią i koncentracją, depresję oraz niepokój. Bezpośrednio może on również powodować tzw. wyprysk powietrzno-pochodny, czyli alergiczne, kontaktowe zapalenie skóry, zaostrzać atopowe zapalenie skóry, a także przyspieszać starzenie się skóry. Długoterminowym efektem działania smogu są także schorzenia takie jak nadciśnienie tętnicze krwi, miażdżyca oraz choroba niedokrwienna serca, prowadzące m.in. do udaru mózgu czy zawału serca.

Należy pamiętać, że smog jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet w wieku rozrodczym, gdyż może powodować niepłodność, a także dla kobiet w ciąży – może skutkować przedwczesnym porodem, niską masą urodzeniową noworodka czy wrodzonymi wadami rozwojowymi. Widać zatem wyraźnie, że ekspozycja na smog jest bardzo niekorzystna dla zdrowia i samopoczucia człowieka.

Kto jest najbardziej narażony na powikłania wynikające ze smogu?

Chociaż ekspozycja na smog szkodzi wszystkim, bez względu na wiek, to najbardziej narażone są na niego dzieci. Ich organizmy są niedojrzałe, rosną, dlatego oddychanie zanieczyszczonym powietrzem wpływa niekorzystnie na kształtowanie się narządów i układów. Narażone są równie osoby starsze, szczególnie z chorobami przewlekłymi, a także pacjenci ze schorzeniami układu oddechowego czy sercowo-naczyniowego.

Czy smog wpływa na występowanie alergii?

Na ten temat przeprowadzono już wiele badań na świecie, w tym również w Polsce. I tak np. w Krakowie przeprowadziliśmy badanie ankietowe u 75 tys. dzieci w wieku 7-8 lat i młodzieży w wieku 16-17 lat. Okazało się, że ponad 50 proc. respondentów ma objawy alergiczne, a aż 60 proc. z nich nie ma postawionej diagnozy. Ponadto przeanalizowaliśmy wówczas również zależność częstości chorób alergicznych od miejsca zamieszkania, w efekcie wykazując, że większa częstość alergicznego nieżytu nosa oraz astmy występuje u respondentów mieszkających w odległości poniżej 200 m od głównych traktów komunikacyjnych.

Należy pamiętać, że właśnie w smogu znajduje się wiele alergizujących substancji, w tym np. pyły przemysłowe, które są bardziej agresywne niż naturalne alergeny. Okazuje się także, że istnieje również alergia na smog, która występuje zarówno u pacjentów chorujących na inne alergie np. na pyłki, ale również u osób zdrowych – z badań wynika, że w grupie pacjentów z objawami alergii dróg oddechowych (przewlekły katar, kaszel) w sezonie grzewczym pył PM2,5 obecny w smogu uczula 83 proc. osób ze współistniejącą atopią i 75 proc. zdrowych.

Jakie objawy mogą wskazywać na alergię?

Alergia najczęściej kojarzona jest z alergicznym nieżytem nosa, który objawia się katarem, kichaniem, swędzącym i zatkanym nosem. Jeśli u chorego występuje alergiczne zapalenie spojówek, to pojawią się symptomy takie jak: świąd, zaczerwienienie i łzawienie oczu oraz obrzęk powiek. Z kolei w astmie oskrzelowej charakterystycznym objawem jest kaszel, duszność i świszczący oddech, w wyprysku atopowym – świąd i suchość skóry. Objawy tych chorób alergicznych mogą wskazywać także na wspomnianą już alergię na smog.

Prof. dr hab. Marcin Moniuszko

Kierownik Kliniki Alergologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Badania odpowiedzi immunologicznej w chorobach alergicznych, wirusowych, onkologicznych i metabolicznych rozpoczynał przed 20 laty w Sekcji Retrowirusowej Narodowego Instytutu Raka USA, a obecnie kontynuuje je w rodzimej uczelni – Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku.

Alergia a odporność

Właśnie zakończył się okres pylenia brzozy, a wcześniej leszczyny i olszy. Za chwilę w powietrzu pojawią się duże stężenia pyłku traw, potem zbóż, bylicy. A to nie wszystko, bo drogą wziewną do naszych dróg oddechowych docierają też roztocza kurzu domowego, sierści zwierząt czy zarodniki grzybów. U osób uczulonych, które nie przyjmują odpowiedniego leczenia po kontakcie z alergenem występują uciążliwe i często irytujące objawy kataru, świądu, łzawienia, niedrożności nosa, niekiedy kaszlu.

Na szczęście dziś dysponujemy bardzo rozbudowanym arsenałem skutecznych i bezpiecznych leków doustnych i miejscowych, a samą alergię możemy też zatrzymać na całe lata stosując immunoterapią swoistą, czyli tak zwane odczulanie. Co więcej immunoterapia swoista pozwala zahamować pojawiającą się nierzadko ewolucję alergicznego nieżytu nosa do astmy. Trzeba tylko odpowiednio wcześnie zgłosić się do alergologa, który zaproponuje nam zarówno krótko- jak i długofalową strategię walki z alergią.

Od dawna zarówno wśród pacjentów, ale i lekarzy rodziły się pytania o związki pomiędzy alergią, jej leczeniem a stanem naszej odporności. Te kwestie w ostatnich miesiącach, w trudnym czasie pandemii nabrały szczególnego znaczenia. Choć w potocznej komunikacji często przedstawia się alergię jako stan nadmiernie pobudzonej odporności, to trzeba pamiętać, że to stwierdzenie jest prawdziwe tylko w odniesieniu do pewnej części układu immunologicznego.

A konkretnie tej, która kiedyś w toku ewolucji zajmowała się głównie eliminacją pasożytów. Obecnie, ta część układu immunologicznego wobec niedostatku naturalnych wrogów, czyli pasożytów, została wbrew naszej woli zaprzęgnięta do walki z otaczającymi nas pyłkami roślin, roztoczami kurzu, sierścią zwierząt. I to, dlatego zarówno w zarażeniu pasożytniczym, jak i w alergii tak aktywne są eozynofile, komórki tuczne, przeciwciała IgE. Nie oznacza to jednak, że alergia prowadzi do aktywacji całego układu immunologicznego.

Wręcz przeciwnie, nieleczona albo źle leczona alergia może mieć bardzo negatywny wpływ na naszą odporność skierowana przeciwko wirusom i bakteriom. Dlaczego? Bo zapalenie alergiczne toczy się głównie w obrębie błony śluzowej dróg oddechowych oraz przewodu pokarmowego. Tymczasem to właśnie prawidłowo funkcjonująca błoną śluzowa stanowi skuteczną przeszkodę, niemalże mur odpowiadający w znacznym stopniu za powstrzymanie inwazji wirusów i bakterii do naszego układu oddechowego i przewodu pokarmowego.

Alergiczna reakcja zapalna prowadzi do pojawienia się poważnych wyłomów w tym murze, niekiedy wręcz do zniszczenia systemu obronnego tworzonego przez błony śluzowe, ponadto destabilizuje i osłabia sąsiadujące komórki immunologiczne odpowiedzialne za walkę z mikrobami. I dlatego nieleczona alergia prowadzi do szerokiego otwarcia wrót dla wirusów i bakterii, a po wniknięciu wroga znacząco utrudnia i przedłuża ich eliminację na skutek ogólnego zamieszania wywołanego przez komórki tuczne, immunoglobuliny E, eozynofile.

Stąd też niewłaściwie leczeni alergicy i astmatycy częściej „łapią” infekcje wirusowe górnych i dolnych dróg oddechowych, a także gorzej i dłużej je przechodzą. Z drugiej jednak strony, jako alergolodzy obserwujemy też bardzo dla nas satysfakcjonujące sytuacje, gdy u osób z właściwie leczoną alergią lub astmą potrafimy również w znaczący sposób zredukować częstość infekcji wirusowych. Przypadek? Nie, to naturalna konsekwencja przywrócenia pewnego strukturalnego ładu w obrębie naszych błon śluzowych i zamieszkujących je komórek układu immunologicznego.