Nieleczona alergia może doprowadzić do astmy oskrzelowej

Alergia to nie tylko uciążliwe dolegliwości, ale również wiele niebezpiecznych dla zdrowia konsekwencji. Jak im przeciwdziałać, czym obecnie zajmuje się Polskie Towarzystwo Alergologiczne i jak funkcjonuje Koalicja na rzecz Leczenia Astmy mówi prof. dr hab. n. med. Radosław Gawlik – prezydent elekt PTA.

Prof. dr hab. n. med. Radosław Gawlik

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Alergologii i Immunologii Klinicznej Wydziału Nauk Medycznych w Zabrzu SUM w Katowicach, Prezydent-Elekt Polskiego Towarzystwa Alergologicznego

Czym dokładnie jest alergia i jak bliski musi być kontakt z alergenem? Jakie alergie dominują w okresie wiosennym?

Alergia pochodzi od greckiego słowa oznaczającego „inną reakcję”. Jest to nadmierna, nieprawidłowa reakcja organizmu (układu immunologicznego) na występujące w środowisku obce substancje, które u osób zdrowych nie wywołują żadnej reakcji. Substancje te nazywane są alergenami. Mamy do czynienia z alergiami pokarmowymi, wziewnymi oraz na danego rodzaju substancje, m.in. leki lub związki chemiczne, np. farby do włosów. Bliskość kontaktu jest zależna od alergenu, do zapoczątkowania reakcji wystarczy niewielka jego ilość.

Alergeny wziewne można podzielić na sezonowe i całoroczne. Sezonowe, czyli roślinno-pochodne, dominują w okresie wiosenno-letnim. Zaczynając od wczesnej wiosny – są to pyłki drzew wczesno-kwitnących, następnie pyli brzoza, kolejno trawy i chwasty aż do końca sierpnia. Okresy, w których pylą dane rośliny, umieszczane są w kalendarzu pylenia na stronie Polskiego Towarzystwa Alergologicznego: pta.med.pl. Do całorocznych alergenów zaliczamy roztocza kurzu domowego oraz sierść zwierząt.

Jakie objawy wskazujące na alergie często są mylone z infekcjami dróg oddechowych? Jak je odróżnić?

Często typowe objawy alergii w postaci napadowego kaszlu i świstów mogą być diagnozowane jako przeziębienie. Wtedy na pewno należy zgłosić się do specjalisty. Najważniejsza jest rozmowa z pacjentem. On sam w pewnym momencie zauważa powtarzalność objawów, gdy dojdzie do kontaktu z alergenem. Przykładowo, jeśli symptomy pojawiają się po spacerze w parku w okresie pylenia brzozy lub gdzie koszona jest trawa.

Nieleczona alergia nierzadko prowadzi do astmy. W jaki sposób można temu zapobiec?

Alergia w zależności od czasu i częstotliwości kontaktu z alergenem doprowadza do przewlekłego stanu zapalnego dróg oddechowych, co może być podłożem astmy oskrzelowej. Dlatego też tak ważna jest wczesna diagnostyka i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Jak ważna jest odpowiednia ścieżka leczenia astmy oraz przestrzeganie zaleceń lekarskich, aby uniknąć zaostrzeń choroby?

Astma oskrzelowa to przewlekły stan zapalny, który niezdiagnozowany i nieleczony sprawia, że proces ten będzie przyspieszał. Czekanie do kolejnego zaostrzenia nie jest rozsądne. Wielu pacjentów nadmiernie używa inhalatora, co nie zatrzymuje procesu zapalnego, a niweluje jedynie objawy. Żeby uniknąć zaostrzeń choroby, należy skupić się na leczeniu stanu zapalnego, kontrolować zażywanie leków doraźnych i unikać drażniących substancji, np. dymu papierosowego. W tym miejscu uczulam też pacjentów, by obserwowali swoje objawy i zgłaszali się zawczasu do specjalistów.

Jaka w tym wszystkim jest rola Polskiego Towarzystwa Alergologicznego?

Aby zwiększyć świadomość na temat astmy, Polskie Towarzystwo Alergologiczne oraz Koalicja na rzecz Leczenia Astmy prowadzi ostatnio rozmowy dotyczące właściwej opieki nad dziećmi z astmą i alergią w szkole. Z naszymi partnerami ze środowisk nauczycielskiego oraz rodziców prowadzimy rozmowy z Ministerstwem Zdrowia o dostępności do leków i opieki dla dzieci zagrożonych atakiem astmy lub anafilaksją w placówce oświatowej. Mamy nadzieję, że wkrótce nasze działania odniosą pożądany skutek.

Pacjenci cierpiący na alergie i astmę często są diagnozowani zbyt późno. Dlaczego tak się dzieje? Co można w tej kwestii zrobić?

Właśnie w tym celu powołano Koalicję na Rzecz Leczenia Astmy: koalicja.pta.med.pl. To inicjatywa osób i instytucji bezpośrednio zainteresowanych systemowymi aspektami leczenia astmy oskrzelowej w Polsce, zarówno z perspektywy pacjenckiej, klinicznej, jak i ekonomicznej. Jej członkowie, tj. eksperci systemu ochrony zdrowia, klinicyści w obszarze astmy oraz przedstawiciele organizacji pacjenckich, dostrzegają konieczność pilnej poprawy dostępności i jakości leczenia astmy oskrzelowej w Polsce oraz umożliwienie pacjentom holistycznej opieki, opierającej się na nowoczesnych terapiach, zgodnie z najnowszymi wytycznymi klinicznymi. Z 4 mln osób z astmą jedynie 2,2 mln jest aktywnie leczonych, zaś 30 proc. żyje z nierozpoznaną chorobą. Jest to ogromne pole do działania Koalicji we współpracy z Ministerstwem Zdrowia i Narodowym Funduszem Zdrowia.

Prof. dr hab. Marcin Moniuszko

Kierownik Kliniki Alergologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Badania odpowiedzi immunologicznej w chorobach alergicznych, wirusowych, onkologicznych i metabolicznych rozpoczynał przed 20 laty w Sekcji Retrowirusowej Narodowego Instytutu Raka USA, a obecnie kontynuuje je w rodzimej uczelni – Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku.

Alergia a odporność

Właśnie zakończył się okres pylenia brzozy, a wcześniej leszczyny i olszy. Za chwilę w powietrzu pojawią się duże stężenia pyłku traw, potem zbóż, bylicy. A to nie wszystko, bo drogą wziewną do naszych dróg oddechowych docierają też roztocza kurzu domowego, sierści zwierząt czy zarodniki grzybów. U osób uczulonych, które nie przyjmują odpowiedniego leczenia po kontakcie z alergenem występują uciążliwe i często irytujące objawy kataru, świądu, łzawienia, niedrożności nosa, niekiedy kaszlu.

Na szczęście dziś dysponujemy bardzo rozbudowanym arsenałem skutecznych i bezpiecznych leków doustnych i miejscowych, a samą alergię możemy też zatrzymać na całe lata stosując immunoterapią swoistą, czyli tak zwane odczulanie. Co więcej immunoterapia swoista pozwala zahamować pojawiającą się nierzadko ewolucję alergicznego nieżytu nosa do astmy. Trzeba tylko odpowiednio wcześnie zgłosić się do alergologa, który zaproponuje nam zarówno krótko- jak i długofalową strategię walki z alergią.

Od dawna zarówno wśród pacjentów, ale i lekarzy rodziły się pytania o związki pomiędzy alergią, jej leczeniem a stanem naszej odporności. Te kwestie w ostatnich miesiącach, w trudnym czasie pandemii nabrały szczególnego znaczenia. Choć w potocznej komunikacji często przedstawia się alergię jako stan nadmiernie pobudzonej odporności, to trzeba pamiętać, że to stwierdzenie jest prawdziwe tylko w odniesieniu do pewnej części układu immunologicznego.

A konkretnie tej, która kiedyś w toku ewolucji zajmowała się głównie eliminacją pasożytów. Obecnie, ta część układu immunologicznego wobec niedostatku naturalnych wrogów, czyli pasożytów, została wbrew naszej woli zaprzęgnięta do walki z otaczającymi nas pyłkami roślin, roztoczami kurzu, sierścią zwierząt. I to, dlatego zarówno w zarażeniu pasożytniczym, jak i w alergii tak aktywne są eozynofile, komórki tuczne, przeciwciała IgE. Nie oznacza to jednak, że alergia prowadzi do aktywacji całego układu immunologicznego.

Wręcz przeciwnie, nieleczona albo źle leczona alergia może mieć bardzo negatywny wpływ na naszą odporność skierowana przeciwko wirusom i bakteriom. Dlaczego? Bo zapalenie alergiczne toczy się głównie w obrębie błony śluzowej dróg oddechowych oraz przewodu pokarmowego. Tymczasem to właśnie prawidłowo funkcjonująca błoną śluzowa stanowi skuteczną przeszkodę, niemalże mur odpowiadający w znacznym stopniu za powstrzymanie inwazji wirusów i bakterii do naszego układu oddechowego i przewodu pokarmowego.

Alergiczna reakcja zapalna prowadzi do pojawienia się poważnych wyłomów w tym murze, niekiedy wręcz do zniszczenia systemu obronnego tworzonego przez błony śluzowe, ponadto destabilizuje i osłabia sąsiadujące komórki immunologiczne odpowiedzialne za walkę z mikrobami. I dlatego nieleczona alergia prowadzi do szerokiego otwarcia wrót dla wirusów i bakterii, a po wniknięciu wroga znacząco utrudnia i przedłuża ich eliminację na skutek ogólnego zamieszania wywołanego przez komórki tuczne, immunoglobuliny E, eozynofile.

Stąd też niewłaściwie leczeni alergicy i astmatycy częściej „łapią” infekcje wirusowe górnych i dolnych dróg oddechowych, a także gorzej i dłużej je przechodzą. Z drugiej jednak strony, jako alergolodzy obserwujemy też bardzo dla nas satysfakcjonujące sytuacje, gdy u osób z właściwie leczoną alergią lub astmą potrafimy również w znaczący sposób zredukować częstość infekcji wirusowych. Przypadek? Nie, to naturalna konsekwencja przywrócenia pewnego strukturalnego ładu w obrębie naszych błon śluzowych i zamieszkujących je komórek układu immunologicznego.