Rola wczesnej diagnozy POChP

Osoby palące często lekceważą kaszel, traktując ten objaw jako naturalne oczyszczanie dróg oddechowych. Z tego powodu wielu pacjentów zgłasza się do lekarza już z zaawansowaną chorobą, która doprowadziła już do znacznego zniszczenia płuc.

Dr n. med. Rafał Dobek

Specjalista chorób płuc i alergologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie

Czym jest przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) i jaki jest jej profil epidemiologiczny w Polsce?

POChP to częsta, postępująca i nieuleczalna choroba. Ocenia się, że w Polsce dotyczy ona około 3 mln osób. Problemem jest brak wystarczającej wiedzy o POChP w społeczeństwie: większość ludzi obawia się nowotworów, udaru mózgu i zawału serca, a bardzo niewielu ma świadomość, jak poważną chorobą jest POChP. W pewnym uproszczeniu, patogeneza POChP przedstawia się następująco: dym tytoniowy, głównie zawarte w nim substancje smoliste, powodują zlepianie się rzęsek na błonie śluzowej oskrzeli, co powoduje, że pyły organiczne i nieorganiczne, a także drobnoustroje, bez przeszkód dostają się do dolnych dróg oddechowych. Uruchomiony zostaje proces zapalny, który powoduje zniszczenie tkanki płucnej i tworzenie się pęcherzy rozedmowych. Zaawansowana rozedma, zmiany w pęcherzykach płucnych i w drogach oddechowych są nieodwracalne. Na tym polega dramatyzm POChP – nie dysponujemy metodą leczenia pozwalającą na regenerację płuc.

Jakie czynniki mogą przyczynić się do wystąpienia POChP? Czy prawdą jest, że to choroba „starszych mężczyzn”?

Do najważniejszych czynników ryzyka POChP należą: palenie tytoniu, zanieczyszczenia powietrza i predyspozycje genetyczne. Rzeczywiście, POChP najczęściej występuje u mężczyzn powyżej 60-70. roku życia. Wynika to przede wszystkim z powszechności nałogu palenia, a także narażenia zawodowego. Co ciekawe, często odnotowujemy POChP u osób pracujących w rolnictwie – są narażeni na wdychanie pyłów podczas pracy. Oczywiście, chorują również kobiety i osoby młodsze, czyli w przedziale wiekowym 40-60 lat.

Jakie są typowe objawy oraz jak wygląda ścieżka diagnostyczna? Jak ważna jest wczesna diagnoza choroby?

Objawy kliniczne, czyli przewlekły kaszel z wykrztuszaniem oraz duszność podczas wysiłków fizycznych są na początku łagodne i narastają latami. Niestety, osoby palące często lekceważą kaszel, traktując ten objaw jako naturalne oczyszczanie dróg oddechowych, natomiast duszność łączą z wiekiem. Z tego powodu wielu pacjentów zgłasza się do lekarza już z zaawansowaną chorobą. POChP jest z reguły rozpoznawana późno, gdy choroba doprowadziła do znacznego zniszczenia płuc. Diagnoza stawiana jest na podstawie wywiadu i badania lekarskiego, a do jej potwierdzenia konieczna jest spirometria. W okresie pandemii COVID-19 możliwości wykonywania badań czynnościowych płuc były ograniczone, na szczęście obecnie większość pracowni działa normalnie. Wszystkie osoby palące papierosy, które skarżą się na przewlekły kaszel i odczuwają duszność podczas wysiłku, powinny zgłosić się do lekarza, który może zalecić wykonanie spirometrii.

Jak wygląda leczenie POChP?

Niestety, nie ma możliwości wyleczenia tej choroby. Jednak dzięki znacznemu postępowi medycyny można uzyskać poprawę jakości życia, zmniejszenie intensywności objawów i częstości zaostrzeń, a nawet wydłużenie życia. Podstawą leczenia jest eliminacja czynników ryzyka, czyli bezwzględne zaprzestanie palenia tytoniu. W farmakoterapii stosuje się przede wszystkim leki rozszerzające oskrzela o krótkim i przedłużonym działaniu. Należą one do różnych grup i są podawane wyłącznie w formie inhalacji. Obecnie dysponujemy wieloma lekami, często stosowanymi w różnych kombinacjach terapeutycznych. Ogromne znaczenie ma wybór właściwego inhalatora, który powinien być dostosowany do możliwości pacjenta. Pacjent, który otrzymuje leczenie inhalacyjne, musi być bezwzględnie przeszkolony w zakresie obsługi inhalatora. Umiejętności te powinny być weryfikowane na wszystkich wizytach kontrolnych. Często szkolimy opiekunów pacjentów oraz udostępniamy filmy i ulotki edukacyjne. Niestety, z praktyki wiadomo, że wielu chorych popełnia błędy krytyczne, czyli takie, które powodują, że leczenie staje się zupełnie nieskuteczne. U chorych z najcięższą chorobą może wystąpić potrzeba domowej tlenoterapii i/lub nieinwazyjnej wentylacji mechanicznej.

Czy chorobę można określić jako stan przedrakowy? Jaką rolę podczas leczenia stanowi zerwanie z nałogiem palenia?

POChP nie jest uznawana jako stan przedrakowy. Jednak palenie tytoniu jest czynnikiem ryzyka nie tylko POChP, ale także wielu innych chorób, w tym nowotworów płuc. Dlatego konieczna jest zawsze diagnostyka różnicowa. U każdego chorego należy wykonywać regularnie badania obrazowe klatki piersiowej, które wprawdzie nie są pomocne w diagnostyce i monitorowaniu POChP, ale mogą pozwolić na wczesne wykrycie nowotworu płuc. Reasumując, palenie jest wspólnym czynnikiem ryzyka POChP i raka płuc.

Prof. dr hab. n. med. Piotr Kuna

Kierownik II Katedry Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, V-ce Prezydent Polskiego Towarzystwa Chorób Cywilizacyjnych

Temat chorób płuc jest niezwykle ważną kwestią w dobie pandemii wywołanej wirusem SARS-CoV-2. Wiele miejsca poświęca się szczególnie roli diagnostyki, która wykonana w prawidłowy sposób jest całkowicie bezpieczna dla pacjenta.

Czym jest badanie spirometryczne?

Badanie spirometryczne jest podstawowym narzędziem diagnostycznym, jakie wykonujemy u pacjentów, nie tylko z podejrzeniem chorób płuc, ale także u osób palących tytoń. Powinno się je również wykonać okresowo u osób zdrowych, by skontrolować, czy rozwój ich płuc jest prawidłowy (np. u dzieci). W badaniu spirometrycznym sprawdzamy objętość i pojemność płuc oraz przepływy powietrza przez drogi oddechowe. W badaniu spirometrycznym zwracamy szczególną uwagę na wartość natężonej objętości wydechowej w pierwszej sekundzie wydechu. Parametr ten odzwierciedla generalnie zdrowie płuc, zdolność do wysiłku fizycznego a także pozwala przewidzieć długość życia. Im większa jest ta objętość tym lepiej.

Jaką rolę stanowi wczesna diagnoza i dostęp specjalistów do odpowiedniego sprzętu medycznego?

Optymalną kondycję płuc osiągamy w wieku ok. 21 lat, później z czasem ona maleje. Zadaniem badania spirometrycznego jest sprawdzenie czy pojemność życiowa płuc i natężona objętość wydechowa nie zmniejszają się zbyt szybko. Im wolniej się obniżają, tym dłużej żyjemy. Palenie tytoniu bardzo przyspiesza proces utraty czynności płuc i skraca życie średnio o 10-15 lat. Dlatego tak ważna jest diagnostyka w kierunku chorób płuc, w tym astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc. Dostęp lekarzy i specjalistów do odpowiedniego sprzętu medycznego jest kluczowy, by także kontrolować palaczy tytoniu i osoby narażone na zanieczyszczenia powietrza.

W jaki sposób rozpoznać choroby płuc w dobie pandemii?

Potrafimy w bezpieczny sposób wykonywać badania czynnościowe układu oddechowego nawet w dobie infekcji wirusowych. W naszym ośrodku nie zanotowaliśmy żadnego przypadku zakażenia koronawirusem podczas badań diagnostycznych. Nieprzerywanie ciągłości diagnostycznej oraz terapeutycznej jest bardzo ważne, ponieważ w większości przypadków ratuje życie pacjenta. Czasem niezgłoszenie się na badania lub zaprzestanie leczenia niesie za sobą dużo większe konsekwencje zdrowotne niż zarażenie się wirusem, który dla dobrze leczonych pacjentów nie stanowi problemu.

Jakie są zasady bezpiecznej spirometrii zgodne z zaleceniami ERS/ATS?

Badanie wymaga ścisłej współpracy pacjenta z lekarzem i personelem medycznym. Między innymi spirometr powinien być wyposażony w specjalny filtr, który filtruje powietrze zarówno wydychane, jak i inhalowane. Zapobiega to przedostawaniu się wirusa do organizmu pacjenta, a także wydostawaniu się go z wydychanym powietrzem, jeśli chory jest zarażony. Oczywiście w pomieszczeniu, gdzie przeprowadza się badanie, powinien znajdować się tylko jeden pacjent. Nad spirometrem może być zainstalowany wyciąg pobierający unoszący się aerozol. Po każdym pacjencie należy zdezynfekować i przewietrzyć pomieszczenie. Są to skuteczne metody, dzięki którym badania spirometryczne mogą i powinny być wykonywane w trakcie pandemii.

Jak można poprawić współpracę pomiędzy pacjentem a lekarzem?

Poprawnie wykonane badania spirometrycznego wymaga czasu i niekiedy długiego treningu. Trwa ono nawet do dwóch godzin, podczas których pacjent musi współpracować z personelem medycznym. Badanie spirometryczne jest niezwykle efektywną metodą diagnostyczną do rozpoznawania i monitorowania takich chorób jak astma i POChP na które w Polsce cierpi 6 milionów osób.