Szacowany czas czytania: 4 minuty
Nagłe odstawienie nikotyny jest silnym szokiem dla mózgu, co dodatkowo zwiększa odczucie głodu nikotynowego. Walka z nałogiem powinna być procesem, w którym stopniowo zmniejsza się dawki substancji psychoaktywnej.
Dr hab. n. med. Katarzyna Kaczyńska
Prof. IMDiK, kierownik Zakładu Fizjologii Oddychania, Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN
Jakie mechanizmy fizjologiczne odpowiadają za objawy odstawienia nikotyny? Dlaczego są one tak silnie odczuwane w pierwszych tygodniach po zaprzestaniu palenia?
Nikotyna jest substancją psychoaktywną, która działa na ośrodkowy układ nerwowy. Działanie nikotyny jest krótkotrwałe, ale jednocześnie jest to substancja niezwykle uzależniająca – działając przez receptory nikotynowe, stymuluje mózg i powoduje w nim wyrzut dopaminy. To z kolei wyzwala u palacza poczucie przyjemności i dobrego samopoczucia. Długotrwałe przyjmowanie nikotyny zwiększa liczbę receptorów nikotynowych w mózgu, co tylko pogłębia uzależnienie. Gdy organizm odczuwa brak tej substancji, to pojawia się tzw. głód nikotynowy, czyli natrętna chęć zapalenia papierosa, oraz pozostałe silne objawy odstawienia – złe samopoczucie, drażliwość, spadek koncentracji, zmęczenie czy zaburzenia apetytu i snu. Pierwsze tygodnie po odstawieniu papierosów są najtrudniejsze, bo wtedy mózg usilnie domaga się powrotu do palenia. Polecanym sposobem na przejście przez ten trudny etap jest nikotynowa terapia zastępcza, która polega na dostarczaniu kontrolowanych dawek nikotyny w formie np. plastrów, gum, pastylek czy inhalatora.
Z perspektywy regulacji oddychania i układu nerwowego – dlaczego nagłe odstawienie nikotyny może prowadzić do destabilizacji organizmu i zwiększać ryzyko nawrotu palenia?
Stopniowe rzucanie palenia jest lepszą i skuteczniejszą formą walki z nałogiem niż nagłe odcięcie się od nikotyny. Organizm potrzebuje czasu, by krok po kroku przyzwyczajać się do coraz mniejszych dawek, dzięki czemu efekty odstawienia są mniej odczuwalne. Jeśli chodzi o układ oddechowy, to palacze szybko poczują poprawę samopoczucia związaną z lepszym utlenowaniem krwi i spadkiem poziomu tlenku węgla w organizmie. Paradoksalnie w pierwszych tygodniach rzucania u palacza może pojawić się kaszel, ale to dobry sygnał, świadczący o stopniowym oczyszczaniu układu oddechowego. Z czasem ten kaszel, ale też duszność ustąpią i poprawi się wydolność układu oddechowego.
Dlaczego z punktu widzenia fizjologii organizm lepiej toleruje stopniowe wygaszanie bodźca niż jego nagłe wycofanie?
Nagłe rzucenie palenia jest silnym szokiem dla układu nerwowego, negatywne symptomy braku nikotyny są wtedy bardzo odczuwalne.
To moment, przez który część palaczy walczących z nałogiem nie potrafi przejść. Dzięki powolnemu, ale ciągłemu wygaszaniu bodźca w postaci nikotyny zmniejsza się głód nikotynowy, a mózg powoli przyzwyczaja się do niższego poziomu dopaminy. Podczas walki z uzależnieniem nikotyną można zastosować dostępną bez recepty, wspomnianą już terapię zastępczą w postaci plastrów, gum czy inhalatorów. Dodatkowo w trudnych momentach rzucania palenia można sięgnąć po strategie odwracające uwagę od palenia w postaci rozmów, aktywności fizycznej, technik relaksacyjnych czy zdrowych zamienników papierosów, takich jak guma do żucia lub zdrowe przekąski.
Co najbardziej pomaga organizmowi przejść przez ten etap i nie wrócić do palenia?
Rzucając palenie, warto odpowiedzieć na pytanie, dlaczego w ogóle palimy – czy to uzależnienie fizyczne od nikotyny, czy raczej aspekt psychologiczny, który sprawia, że potrzebujemy jedynie samej czynności palenia, a nie substancji psychoaktywnej. Część osób pali jedynie przy okazji spotkań towarzyskich i spożywania alkoholu. Aby skuteczność walki z nałogiem była wyższa, należy unikać sytuacji, które wzbudzają u nas chęć sięgnięcia po papierosa. Warto też uświadomić rodzinę i znajomych, że jesteśmy w trakcie rzucania, by te osoby nie tylko nie namawiały do wyjścia „na dymka”, ale wręcz wspierały nas w tym trudnym procesie. Zawsze można skorzystać z pomocy lekarza, profesjonalnych ośrodków wsparcia czy poradni uzależnień.
