Choroba brudnych rąk – afty

Dr hab. n. med. Ewa Czochrowska

Prezes Polskiego Towarzystwa Ortodontycznego

Mówi się, że afty są często następstwem wad zgryzu, czy to prawda? Co je wówczas powoduje?

Uraz mechaniczny jest tylko czynnikiem predysponującym, czyli takim który zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się aft, ale ich nie wywołuje. Nieprawidłowo ustawione zęby raczej nie powodują powstawania aft, jednak obecność aparatu ortodontycznego w ustach może być takim czynnikiem, szczególnie aparatu stałego, który jest przyklejony na stałe do zębów. U pacjenta podatnego na powstawanie aft, także aparat zdejmowany może je wywołać.

Dlaczego aparat ortodontyczny podrażnia jamę ustną?

Aparat ortodontyczny stały naklejony na zęby u większości pacjentów nie podrażnia jamy ustnej. Jednakże błona śluzowa warg, policzków oraz języka musi się przyzwyczaić do jego obecności na zębach. Zazwyczaj zajmuje to około tygodnia. W tym czasie pacjenci mogą stosować specjalny wosk lub silikon, który nakładają na aparat do czasu ustąpienia dolegliwości. Po kilku dniach błona śluzowa się „przyzwyczaja” i aparat przestaje obcierać. Także może się zdarzyć, że na skutek przesunięć zębów zaczyna wystawać drut na końcu aparatu i podrażniać policzek.

Aparat ortodontyczny stały lub zdejmowany może powodować jednakowe uszkodzenia w jamie ustnej – zgadza się Pani z tym stwierdzeniem?

Częściej podrażnienia wywołuje aparat stały niż zdejmowany, chociażby dlatego że jest on 24 godziny w jamie ustnej. Także aparat stały bardziej efektywnie przesuwa pojedyncze zęby niż aparat zdejmowany, także często dokładane są różne elementy do aparatu stałego, na przykład łuk na podniebieniu do poszerzania szczęki. Dlatego ważne jest przestrzeganie wyznaczonych wizyt kontrolnych na których ortodonta zarówno aktywuje aparat jak i sprawdza stan aparatu. Aparaty zdejmowane raczej nie powodują bolesnych uszkodzeń w jamie ustnej, bo jeśli coś pacjenta uwiera to przestaje go nosić. Oczywiście należy wtedy skontaktować się z ortodontą, żeby dopasował aparat.

Czy posiadacze aparatów ortodontycznych powinni dokładniej dbać o stan swoich zębów?

Zdecydowanie tak, jest to szczególnie ważne przy aparatach stałych, które są naklejone na zęby i utrudniają ich oczyszczanie z zalegającej płytki nazębnej. Jeśli zęby nie są dokładnie oczyszczane, to mogą się tworzyć odwapnienia naokoło zamków ortodontycznych, które pozostaną na zębach po zdjęciu aparatu. Do mycia zębów stosujemy pastę z fluorem, ponieważ jego działanie profilaktyczne na szkliwo zębów zostało niezbicie potwierdzone licznymi badaniami naukowymi. Fluor zawarty w pastach do zębów działa tylko miejscowo, na powierzchnię szkliwa i nie przedostaje się do organizmu. Tutaj także trzeba przypomnieć o regularnym zgłaszaniu się pacjentów na wizyty kontrolne, podczas których ortodonta zawsze sprawdza stan higieny zębów u pacjenta i udziela instruktażu, doradza jakiej szczoteczki do zębów najlepiej używać.

Czy stany zapalne dziąseł lub wirusy wokół jamy ustnej są przeszkodą do użytkowania aparatu zdejmowanego?

Na pewno tak, ponieważ stany zapalne dziąseł lub zakażenia wirusowe są przeciwwskazaniem do stosowania aparatu ortodontycznego. Należy wtedy odstawić aparat zdejmowany i skontaktować się z ortodontą, który zdecyduje o dalszym leczeniu. Stany zapalne dziąseł u młodych pacjentów, którzy głównie noszą aparaty zdejmowane, najczęściej są spowodowane złą higieną i zalegającą płytką nazębną. Manifestuje się to krwawieniem z dziąseł. Jeśli ortodonta stwierdzi obecność stanu zapalenia dziąseł, powinien udzielić wskazówek dotyczących higieny i odłoży leczenie aparatem zdejmowanym do czasu, kiedy higiena jamy ustnej się poprawi lub skieruje pacjenta do periodontologa.

Te bolesne nadżerki lub owrzodzenia o kształcie owalnym lub okrągłym występują one do 50 proc. ogółu populacji, tak więc stanowią ważny problem społeczny.

Dr n. med. Maciej Nowak

Specjalista stomatologii ogólnej i periodontologii, Sekretarz Zarządu Polskiego Towarzystwa Periodontologicznego, Mazowiecki konsultant wojewódzki w dziedzinie periodontologii

Aby jednak skutecznie się ich pozbyć należy wiedzieć czy są to afty nawracające czy objawowe, które po wyleczeniu choroby lub usunięciu nieprawidłowości wykwity z jamy ustnej znikają bezpowrotnie.

Skąd się biorą afty?

Przyczyny pojawiania się można podzielić na miejscowe i ogólnoustrojowe. Do tych pierwszych należy nie uszkadzający uraz czyli np. otarcia błony śluzowej spowodowane ostrymi i twardymi pokarmami, aparatami ortodontycznymi, nagryzaniem warg policzków lub różnych przedmiotów, obecność biżuterii w jamie ustnej (kolczyki języka, warg, wędzidełek itp.), ubytków próchnicowych, ostrych krawędzi zębów lub nie usuniętych korzeni. Do tych drugich zalicza się stres, nadwrażliwości pokarmowe, predyspozycje rodzinne, zaburzenia hormonalne, nadwrażliwość na detergenty i leki, które prowadzą do zaburzeń układu odpornościowego.

Profilaktyka aft

Profilaktyka aft polega na usunięciu wszelkich czynników drażniących, leczeniu ubytków próchnicowych, wad zgryzu i parafunkcji, usunięciu korzeni zgorzelinowych, odbudowie braków w uzębieniu, właściwych zabiegach higienicznych. Dieta powinna być nie nadmiernie ostra, słona, kwaśna, a przyjmowane pokarmy o miękkiej konsystencji. Higiena jamy ustnej dokładna, delikatna precyzyjna bez ocierania błony śluzowej jamy ustnej. Należy unikać preparatów nasilających ból, ostrych drażniących, zaleca się używanie wosku w przypadku aparatów ortodontycznych stałych.

Jak leczyć afty?

Gdy afty pojawiają się raz na trzy miesiące lub rzadziej, a ich średnica jest mniejsza niż 0,5 cm nie wymagają one żadnego innego leczenia poza miejscowym. Powinno przebiegać ono z zastosowaniem preparatu o właściwościach przeciwzapalnych, antyseptycznych, powlekających, umożliwiającego izolację wykwitów od środowiska jamy ustnej i uśmierzającego doznania bólowe. Ważne jest, aby preparat stosowany był o akceptowalnym smaku oraz łatwy i szybki w aplikacji, zarówno we fragmentach błony śluzowej jamy ustnej narażonych na uraz mechaniczny (wargi, podniebienie twarde, dziąsła, język, policzki) jak i w miejscach trudno dostępnych (podniebienie miękkie, tylna ściana gardła, łuki podniebienne) oraz nie miał działania drażniącego.

Wytwarzana warstwa ochronna może zawierać rożne substancje czynne, np. związki o działaniu sprzyjającym gojeniu się błony śluzowej jamy ustnej (w tym substancje czynne roślin i kwas hialuronowy – związki wspomagające naturalny proces gojenia uszkodzonych tkanek).

Warto dobrać odpowiednią formę preparatu do rodzaju i umiejscowienia zmiany. Najbardziej praktyczną formą preparatu działającego miejscowo wydaje się – żel. Idealnie sprawdza się w leczeniu pojedynczych, ograniczonych zmian w jamie ustnej. W trudno dostępnych miejscach w obrębie jamy ustnej, na tylnej ścianie gardła – dobrym wyborem będzie forma spray’u. Umożliwi ona aplikację bez zbędnego narażania na wywołanie odruchu wymiotnego. Gdy zmiany są rozsiane warto wybrać formę płynu, która najłatwiej pokryje zmienione chorobowo miejsca w jamie ustnej.

Należy pamiętać, że w przypadku każdej nie gojącej się zmiany w jamie ustnej należy zgłosić się czym prędzej do lekarza stomatologa – stanowi to bardzo ważny element profilaktyki onkologicznej. W pozostałych przypadkach aft niezależnie od leczenia miejscowego należy zgłosić się do lekarza stomatologa w celu podjęcia prawidłowej diagnostyki i leczenia, także ogólnoustrojowego np. immunoregulującego.

W przypadku aft w jamie ustnej należy:

• podjąć leczenie miejscowe,
• pamiętać, że zmiany w jamie ustnej mogą być wywołane chorobami lub nieprawidłowościami ogólnoustrojowymi,
• pamiętać, że afty nie należą do chorób infekcyjnych, a więc nie można się nimi zarazić,
• gdy afty posiadają średnicę większą od 0,5 cm i pojawiają się częściej niż się raz na 3 miesiące lub występują inne objawy (dotyczące skóry, narządów płciowych, przewodu pokarmowego, oczu, stawów, złego samopoczucia) należy zgłosić się do lekarza stomatologa.

Ważnym elementem profilaktyki onkologicznej jest zgłoszenie się do lekarza stomatologa w przypadku obecności w jamie ustnej każdego nie gojącego się w ciągu 14 dni wykwitu.