Komunikacja ze starszym pacjentem

Pacjent starszy to szczególny typ pacjenta – bardziej wrażliwy, często cierpiący na więcej niż jedną chorobę cywilizacyjną, powodującą ograniczenia fizyczne i psychiczne, a także… nierzadko samotny.

Ewelina Pańczyk

Prezes fundacji Instytut Świadomości

W komunikacji z takim pacjentem najważniejsza jest cierpliwość i empatia, a to wyzwanie, bo to wymaga przede wszystkim czasu, którego dzisiejsze kadry medyczne nie mają.

Wrażliwa grupa

Seniorzy to jedna z największych i najważniejszych w dzisiejszych czasach grupa pacjentów. Grupa specyficzna, bo zmagająca się już z wieloma ograniczeniami i wyzwaniami zdrowotnymi oraz życiowymi, co sprawia, że komunikację w ich procesie terapeutycznym należy przeprowadzać wyjątkowo subtelnie, z wyczuciem i zrozumieniem.

– Każdy, a zwłaszcza starszy pacjent potrzebuje komunikacji „z sercem” – podkreśla Ewelina Pańczyk, prezes fundacji Instytut Świadomości. – Często starszy pacjent zmaga się ze strachem, nie rozumie swojej sytuacji, nie wie do końca z czym się mierzy, jakie będą tego konsekwencje, nie ma mu kto pomóc, a jedyne, co wie doskonale, to to, że go boli, że się boi, że potrzebuje pomocy. Warto pamiętać, że w tej sytuacji pomoc to nie tylko skuteczna procedura medyczna – taka, która realnie poprawia zdrowie fizyczne – ale również, a może przede wszystkim, pomoc psychiczna, która tłumaczy, dodaje otuchy i siły oraz wspiera pacjenta w trakcie leczenia.

Profesjonalna etyka

Jak stwierdza Ewelina Pańczyk, empatia i etyka w komunikacji ze starszym pacjentem to już dziś nie zaleta i wartość dodana, a konieczność i papierek lakmusowy profesjonalizmu.

– Wszyscy wiemy, że sytuacja w ochronie zdrowia nie jest różowa, a po pandemii jest niestety jeszcze gorzej niż było, natomiast nie może to być wytłumaczenie dla traktowania pacjentów pobieżnie, „taśmowo” lub bezosobowo. Ochrona zdrowia to jednocześnie służba, biznes i misja. Traktowanie pacjenta, zwłaszcza właśnie słabszego, starszego, bardziej wrażliwego bardzo mocno definiuje wizerunek lekarza lub pielęgniarki w przestrzeni publicznej. Nie dość, że etyka i empatia są ogromną wartością dla pacjenta i przejawem wysokiej świadomości, to wprost przekładają się na zysk finansowy i wizerunkowy danego specjalisty, a nawet całej placówki medycznej. Każdy bowiem chce być pod opieką lekarza, przy którym czuje się bezpiecznie i dobrze zaopiekowany.

Do pacjenta Po Ludzku

Język medyczny jest trudny, sam stan choroby i emocji z tym związanych nie sprzyja również logicznemu rozumieniu wszystkich mechanizmów, a niektóre są kluczowe dla zdrowia i życia pacjenta.

– Dlatego, jako fundacja Instytut Świadomości, uruchomiliśmy cykl podcastów eksperckich skierowany do pacjentów, w których krok po kroku tłumaczymy chorobę, począwszy od jej symptomów, przez ścieżkę diagnostyczną i terapeutyczną oraz codzienność pacjenta już po wyjściu ze szpitala oraz w leczeniu przewlekłym – mówi Ewelina Pańczyk. – Dużą uwagę poświęcamy starszym pacjentom, roli rodziny, największym wyzwaniom w ich procesie terapeutycznym, skutecznym narzędziom wsparcia oraz właśnie komunikacji. Zapraszamy na kanał Instytutu Świadomości na Spotify na cykl „Po Ludzku o…” – zaprasza Ewelina Pańczyk.

Edukacyjny podcast ekspercki „Po Ludzku o…” realizowany jest wspólnie z prof. Edwardem Frankiem, kierownikiem Kliniki Chorób Wewnętrznych, Endokrynologii i Diabetologii Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie oraz prof. Robertem Gilem, prezesem elektem Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego i kierownikiem Kliniki Kardiologii tego samego szpitala.

Początkowo, kiedy objawy są dyskretne i występują pojedynczo, chorobę Parkinsona można pomylić z innymi schorzeniami, co utrudnia jej diagnostykę. Ze względu na uciążliwość i kompleksowość opieki nad pacjentem, chorobę Parkinsona nazywa się chorobą całej rodziny.

Dr n. med. Jakub Sienkiewicz

Fot.: Tatiana Łysiak

Specjalista neurolog, pracuje w Poradni Parkinsonizmu i Chorób Układu Pozapiramidowego Mazowieckiego Szpitala Bródnowskiego w Warszawie, współpracuje m.in. z Fundacją „Żyć z chorobą Parkinsona” i Poradnią Konsultacyjno-Medyczną AkogoMed, w swojej praktyce lekarskiej skupia się szczególnie na pacjentach ze schorzeniami neuro-zwyrodnieniowymi, prywatnie piosenkarz, autor i wykonawca estradowy

Jak wyglądają wczesne objawy choroby Parkinsona i dlaczego jej diagnostyka jest trudna?

W neurologii uzgodniono, że za początek choroby Parkinsona uznaje się pierwsze zaburzenia w zakresie ruchu, czyli kłopoty z motoryką ciała. Są to: ogólne spowolnienie, pogorszenie sprawności jednej kończyny lub jednej połowy ciała, drżenie ręki i nogi po jednej stronie, uczucie sztywności mięśni kończyn, tułowia i karku często z towarzyszącym bólem czy trudności w chodzeniu.

Początkowo, kiedy objawy są dyskretne i jeszcze nie tworzą pełnego zespołu zaburzeń, chorobę Parkinsona można pomylić z innymi schorzeniami, np. z drżeniem samoistnym, dystonią, depresją, chorobą zwyrodnieniową stawów czy niedoczynnością tarczycy. Nawet drżenie rąk – kojarzące się z chorobą Parkinsona – jeśli występuje pojedynczo nie oznacza jeszcze tej choroby.

Natomiast po 3-5 latach trwania choroby Parkinsona jej objawy są już tak oczywiste, że nie budzą wątpliwości co do rozpoznania. Z chorobą Parkinsona związane są też objawy pozaruchowe jak m.in. depresja, zaburzenia snu, osłabienie węchu, zaparcia, które mogą pojawiać się kilka lat przed zaburzeniami ruchowymi, ale nie są specyficzne i nie można po ich obecności u kogoś przewidywać, że w przyszłości wystąpi choroba Parkinsona.

Jakie choroby współistniejące mogą pojawić się wraz z chorobą Parkinsona?

Choroba Parkinsona nasila i przyspiesza choroby zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa. Powoduje to nieprawidłowa postawa ciała, sztywność mięśni i długotrwałe pozostawanie w bezruchu. Często choroba Parkinsona przebiega razem z zaburzeniami myślenia i depresją, a nawet otępieniem. Szczególnie w później fazie choroby występują zaawansowane zaburzenia poznawcze.

Bardzo uciążliwe jest również nieprawidłowe funkcjonowanie wegetatywnego układu nerwowego: u chorego często występują silne poty, zaparcia, pęcherz neurogenny (częstomocz), napady gorąca i zimna, zaburzenia snu, zespół niespokojnych nóg oraz duże wahania ciśnienia tętniczego. Krytycznym objawem prowadzącym do unieruchomienia pacjenta są zaś zaburzenia chodu i równowagi. Do obrazu choroby Parkinsona należy zaliczyć również komplikacje polekowe, takie jak pląsawica, zaburzenia psychiczne czy zachowania kompulsywne: hiperseksualizm, kompulsywny hazard czy zakupy.

Z jakimi wyzwaniami mierzą się rodziny osób zdiagnozowanych na chorobę Parkinsona?

Większość pacjentów w początkowym stadium choroby nie potrzebuje pomocy i żyje samodzielnie. Natomiast po kilku lub kilkunastu latach – w zależności od postaci choroby, wieku zachorowania czy schorzeń współistniejących – pacjenci zaczynają potrzebować stałej opieki. Silne zaburzenia motoryki czy wręcz pełne unieruchomienie wymagają stałej pomocy fizycznej i opieki pielęgnacyjnej. Nawet zwykłe wizyty lekarskie z chorym, np. leczenie stomatologiczne, są wielkim wyzwaniem logistycznym. Komplikacje psychiatryczne wymagają stałego nadzoru oraz pilnowania dawek i podawania odpowiednich leków.

Depresja i zachowania dysforyczne powodują brak komunikacji w rodzinie i napięcia emocjonalne. Bardzo obciążające dla opiekunów jest również odwrócenie rytmu dnia i nocy, w wyniku którego chory przenosi swoją aktywność na godziny nocne. Rodzina musi też ponieść koszty przystosowania mieszkania chorego (wykonanie niezbędnych adaptacji) i zakupu sprzętu ortopedycznego (wózek inwalidzki, balkonik itp.). Żeby dobrze pomagać, należy zadbać o wypoczynek, zdrowie i własne siły opiekunów. Choroba Parkinsona jest chorobą całej rodziny.