Czy to Alzheimer?

Kłopoty z pamięcią mogą zdarzyć się każdemu, niezależnie od wieku. Jeśli dochodzą do nich problemy z orientacją przestrzenną i czasową, komunikacją, uwagą czy koncentracją, te „zwykłe” kłopoty z pamięcią stają się zaburzeniem.

Maja Juśkiewicz-Duda

Psycholog

Jak rozpoznać ten moment i kiedy powinniśmy zacząć się niepokoić?

Chowanie rzeczy w dziwnych miejscach
Problem ze znalezieniem w domu podstawowych przedmiotów, takich jak sztućce czy pościel i chowanie ich w nietypowym miejscu (np. klucze w lodówce, a teczkę z wynikami badań w koszu na pranie).

Problemy językowe
Zapominanie podstawowych słów i zastępowanie ich w rozmowie innymi, niepasującymi do kontekstu, mylenie lub niepamiętanie imion i nazwisk członków bliskiej rodziny.

Problem z orientacją w czasie i miejscu
Brak orientacji jaki mamy miesiąc czy jaka jest pora roku, gubienie się w znanych sobie okolicach, np. dezorientacja w drodze do domu z parku znanego od lat.

Zapominanie o ostatnich wydarzeniach
Zadawanie kilka razy tego samego pytania, na które już padła odpowiedź, opowiadanie kilka razy w ciągu krótkiego okresu tej samej historii czy zapomnienie o zjedzonym przed chwilą śniadaniu, obejrzeniu filmu czy rozmowie, co może prowadzić to do wielokrotnego powtarzania czynności – np. kilkukrotnego nakarmienia psa, pójścia dwa razy na zakupy czy też podwójnego przyjęcia leków.

Problemy z rutynowymi obowiązkami
Problem w codziennych domowych obowiązkach – np. brak umiejętności ugotowania zupy czy umycia okien, co do tej pory było rutyną.

Trudność z prawidłową oceną sytuacji
Wychodzenie na spacer latem w grubym swetrze czy bez kurtki zimą.

Problem z uwagą i koncentracją
Brak umiejętności skupienia się na jednej rzeczy, problemy z koncentracją podczas czytania książek, rozwiązywania krzyżówki czy zwykłej rozmowy.

Zaburzenia nastroju
Niepokojące reakcje emocjonalne (np. śmiech, a po chwili płacz bez obiektywnego powodu) czy znaczne pogorszenie nastroju w dłuższym czasie.

Zaburzenia osobowości
Spokojna, pogodna, towarzyska osoba zmienia się nagle w niezbyt uprzejmą, mniej uczuciową i bardzo drażliwą, mającą trudności w nawiązywaniu kontaktów, wybucha złością, gdy nie może czegoś znaleźć – obwinia bliskich o spisek, oskarża o kłamstwo czy kradzież.

Wyzwanie dla rodziny

W przebiegu choroby Alzheimera rozróżnia się trzy etapy. Pierwszy, w którym występuje otępienie o niewielkim nasileniu, chory wymaga okresowej opieki. W drugim etapie występują już bardzo wyraźne zaburzenia pamięci i innych procesów poznawczych, ale także znaczne zaburzenia zachowania, dlatego też konieczna jest opieka stała. Ostatni etap choroby wiąże się nie tylko z opieką, ale także z pielęgnacją, gdyż w tym stadium występują kłopoty z porozumiewaniem się z otoczeniem, zaburzenia snu, łaknienia, a także utrata zdolności ruchowych.

Sprawowanie opieki nad bliskim z chorobą Alzheimera jest bardzo trudne. Chory może nie poznawać najbliższej rodziny – małżonki, rodzeństwa czy dziecka. Mogą pojawić się także omamy oraz oskarżenia wobec opiekuna (o kradzież czy spisek). Często obecna jest także agresja słowna i fizyczna. W opiekunach mogą pojawić się wtedy negatywne emocje takie jak żal, smutek, bezsilność czy nawet złość. Są to emocje całkowicie naturalne, których nie powinno się wypierać. Warto jednak poszukać możliwości poradzenia sobie z trudnościami – poprosić o pomoc innych członków rodziny, znaleźć chwilę dla siebie czy też poszukać grupy wsparcia dla bliskich osób dotkniętych chorobą Alzheimera. Jeśli możliwości opiekuńcze rodziny nie wystarczają, warto rozważyć powierzenie opieki specjalistom.

Więcej na temat choroby Alzheimera.

Zdiagnozowanie choroby Alzheimera w początkowej fazie jest niezwykle rzadkie, bo przez 10-20 lat schorzenie rozwija się bezobjawowo. Ponadto pierwsze sygnały o możliwym rozwoju choroby bywają ignorowane nawet przez lekarzy.

Zbigniew Tomczak

Prezes Zarządu Polskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera Emilii

Jakie osoby są najbardziej narażone na chorobę Alzheimera?

Kluczowym kryterium ryzyka jest wiek. Zakłada się, że choroba Alzheimera atakuje osoby w wieku powyżej 65 lat, choć około 9-10 proc. dotyczy młodszych pacjentów. Ponadto na zachorowanie bardziej narażone są: osoby z wysokim ciśnieniem tętniczym, chorzy na tarczycę lub cukrzycę typu drugiego, osoby cierpiące na depresję lub po silnych urazach głowy. Rozwojowi choroby Alzheimera sprzyja także niezdrowy tryb życia: palenie tytoniu, otyłość, nadużywanie alkoholu czy ograniczona aktywność fizyczna, umysłowa i socjalna. Jeśli chodzi o płeć, to stwierdza się, że ok. 60 proc. chorych to kobiety, u których ponadto przebieg choroby jest intensywniejszy i szybszy.

Jak wygląda diagnostyka choroby Alzheimera?

Wczesne rozpoznanie choroby ma podstawowe znaczenie, choć jest rzadkie. Początkowo choroba przebiega bowiem bezobjawowo, pacjent funkcjonuje normalnie nawet przez 10-20 lat. Jedyną szansą na rozpoznanie początkowych zmian mogłoby być badanie mózgu, które jednak bez wyraźnych sygnałów wykonuje się sporadycznie. Moment, gdy pojawiają się pierwsze symptomy choroby, powinien skutkować natychmiastowymi badaniami i diagnozą. Takimi sygnałami mogą być: problemy z zaburzeniami funkcji poznawczych, z pamięcią, z czytaniem, podpisywaniem się, kojarzeniem, zaburzenia wzrokowo-przestrzenne, wykonawcze, zachowania, ruchowe.

Niestety prawidłowa interpretacja objawów przez osobę z najbliższego otoczenia chorego czy nawet lekarza rodzinnego jest rzadkością, a sygnały bywają ignorowane. Tymczasem pacjent z takimi zaburzeniami powinien od razu zostać skierowany do poradni neurologicznej, ewentualnie do psychiatry, psychologa lub geriatry. Potwierdzenie oraz dokładne rozpoznanie choroby demencyjnej – która w 60-70 proc. przypadków okazuje się chorobą Alzheimera – następuje po serii badań neuroobrazowych mózgu, czyli po rezonansie magnetycznym i tomografii komputerowym lub po badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego. Wyróżnia się trzy fazy choroby: otępienie łagodne, średniozaawansowane i bardzo zaawansowane. W ramach tych etapów zaburzenia funkcji poznawczych pogłębiają się – czasami stopniowo, czasami skokowo.

Jaką rolę odgrywa wsparcie mentalne głównego opiekuna i rodziny chorego?

Rola opiekuna jest nie do przecenienia, bo jest on oczami, uszami i rękami swojego podopiecznego. Jest to oczywiście dla niego ogromne obciążenie, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Opiekun powinien mieć więc kompleksowy dostęp nie tylko do lekarzy neurologów i specjalistów od choroby Alzheimera, ale też do psychologa i terapeuty. Choroba Alzheimera trwa latami, więc opiekun musi być przygotowany, że znaczną część swojego życia poświęci na opiekę nad chorym. Niezwykle ważne jest wsparcie całej rodziny i możliwość rotacji w roli „głównego” opiekuna, co niestety jest nieczęste. Wewnątrz rodziny powinno się otwarcie rozmawiać o stanie zdrowia pacjenta oraz dzielić obowiązkami.

Niestety, choroba Alzheimera jest stygmatyzowana i otoczona pewnym tabu, jest uważana za chorobę wstydliwą. Niechętnie mówi się o niej poza domem i najbliższą rodziną. Często nawet nieco dalsza rodzina nie jest informowana o prawdziwych powodach niedostępności chorego. A tymczasem powinniśmy umieć i chcieć o tym schorzeniu rozmawiać otwarcie, zarówno jako specjaliści, jak i rodziny chorych. Problem choroby Alzheimera powinien być nagłaśniany, aby zwiększać świadomość społeczną i móc szybciej ją diagnozować.