Immunostymulacja, czyli jak działają szczepionki

Zakażenia układu oddechowego, według oceny WHO, stanowią nadal jedną z głównych przyczyn zgonów na całym świecie. W Polsce, np. z powodu zapalenia płuc rocznie umiera około 9 tys. osób, głównie dzieci i osób w podeszłym wieku.

Prof. dr hab. n. med. Jerzy Kozielski

Kierownik Katedry i Kliniki Chorób Płuc i Gruźlicy

W leczeniu infekcji układu oddechowego często stosuje się antybiotyki, ale to nie rozwiązuje wszystkich problemów medycznych. Są takie choroby układu oddechowego, gdzie najważniejszym zadaniem terapii jest doprowadzenie do sytuacji, w której będzie jak najmniej infekcji. To ważne, bo w wielu chorobach, np. w POChP częste infekcje nie tylko zaostrzają przebieg choroby podstawowej, ale również pozostawiają trwały ślad w postaci pogorszenia wydolności układu oddechowego.

Mniej infekcji

Ponieważ zakażenia niekorzystnie wpływają na układ oddechowy, chodzi o to, aby znaleźć sposób ograniczenia liczby infekcji. Jedną ze skuteczniejszych metod jest podawanie choremu odpowiednio dobranej szczepionki, która pobudzi układ immunologiczny do walki z drobnoustrojami chorobotwórczymi.

Szczepionki to nic innego, jak specjalnie przygotowane, spreparowane bakterie, które są najczęstszą poza wirusami przyczyną zakażeń układu oddechowego. Ponieważ dobrze wiemy, jakie rodzaje bakterii wywołują zakażenia układu oddechowego (np.: pneumokok-streptococcus pn., Haemophilus infl., Moraxella cat.staphylococcus aur.-gronkowiec złocisty) szczepionki zawierają właśnie antygeny tych bakterii.

Prowokacja układu

Wprowadzając do organizmu antygeny bakterii odpowiedzialnych za zakażenia, prowokujemy układ immunologiczny do wytworzenia przeciwciał. Jeżeli później dochodzi do zakażenia taką bakterią, organizm jest przygotowany do jej zwalczenia.  Rozpoznaje zagrożenie, tzw. czynnik chorobowy i szybko wytwarza przeciwciała, które zwalczą bakterię. Na tym właśnie polega rola immunostumulacji w zwalczaniu przewlekłych infekcji. Badania naukowe dowiodły, że jest to jedna z najskuteczniejszych metod ochrony przed takimi zakażeniami. Nie można zapomnieć o tym, że osoby cierpiące z powodu przewlekłych infekcji dróg oddechowych powinny zerwać z paleniem. Dym powoduje niekorzystne zmiany  w drzewie oskrzelowym i sprzyja tym zakażeniom przez osłabienie układu immunologicznego.

Duży wybór szczepionek

W immunoterapii przewlekłych infekcji dróg oddechowych ważne jest dobranie szczepionki, bo nie wszystkie działają z taką samą siłą. Najlepszą jest taka, która zawiera liofilizaty wielu bakterii, powodujących zakażenia dróg oddechowych. Szczepionki te są wytwarzane w różnych postaciach, np. tabletek doustnych, tabletek podjęzykowych czy w formie zastrzyków. Te ostatnie zawierają antygen głównego sprawcy  zakażeń dróg oddechowych – pneumokoka. Niezależnie od drogi podania szczepionki są skuteczne, ponieważ elementy układu immunologicznego rozsiane są po całym  organizmie, np. w drzewie oskrzelowym, w przewodzie pokarmowym. Wystarczy zatem połknąć tabletkę,  aby jej zawartość przeniknęła do  węzłów chłonnych i zadziałała na układ immunologiczny.

Szczepionki można podawać wszystkim pacjentom niezależnie od wieku. Szczepienia przeciwko pneumokokom prowadzone są już od 2. miesiąca życia i chronią przed ostrą inwazyjną chorobą pneumokokową. Są bezpłatne dla dzieci z grup wysokiego ryzyka zachorowania. Szczepienia przeciwbakteryjne stosuje się zazwyczaj od 2-3. roku życia, bo do tego czasu układ immunologiczny dzieci jeszcze się kształtuje. Grupą wysokiego ryzyka są osoby powyżej 65. r.ż. Nowoczesne szczepionki można zaaplikować nawet w czasie infekcji. Zwykle jest tak, że po pierwszej dawce, za jakiś czas podaje się kolejną dawkę, aby układ immunologiczny przypomniał sobie z jakimi bakteriami ma walczyć.

Lek. Anna Długosz

Dr hab. n. med. Katarzyna Grzela

Częste infekcje układu oddechowego u dzieci to powszechny problem, najczęściej o łagodnym i przejściowym charakterze, którego znaczenie zmniejsza się wraz z rozwojem dziecka i dojrzewaniem jego układu odpornościowego.

Infekcje dróg oddechowych to najczęściej występujące choroby u dzieci oraz jeden z głównych powodów wizyt u lekarza. Dotyczą przede wszystkim dzieci młodszych i zazwyczaj są to łagodne, samoograniczające się choroby górnych dróg oddechowych – zapalenia gardła, jamy nosowej i zatok obocznych nosa, krtani i uszu. Częstość występowania infekcji dróg oddechowych jest zmienna z nasileniem w okresie jesienno-zimowym. Chociaż należy pamiętać, że infekcje mogą występować o każdej porze roku. Mogą wystąpić także zakażenia dolnych dróg oddechowych, zwykle o cięższym przebiegu lub zakażenia nawrotowe.

Częstość infekcji dróg oddechowych

Częstość infekcji jest różna i zależy od wieku dziecka. Najczęściej ulega zmniejszeniu wraz z rozwojem i dorastaniem dziecka oraz dojrzewaniem układu immunologicznego. Dzieci poniżej 1 roku życia chorują średnio 6 razy na rok, dzieci przedszkolne 3-4/rok, podczas gdy u nastolatków obserwuje się już tylko 2.5 zakażeń w ciągu roku⁽²⁾. Z danych z literatury wynika, że ponad 10 proc. pacjentów może mieć nawet więcej niż 10 infekcji rocznie⁽³⁾. Oprócz częstości zachorowań problem stanowi również nawrotowość infekcji. Szacuje się, że w krajach rozwiniętych problem ten dotyczy nawet 25 proc. niemowląt i 18 proc. dzieci w wieku 1-4 lat⁽⁴⁾. Uznaje się, że co najmniej 3 udokumentowane infekcje w ciągu roku takie jak zapalenie oskrzeli, oskrzelików lub płuc można nazwać nawracającymi infekcjami dolnych dróg oddechowych, które wymagają dalszej diagnostyki⁽⁵⁾.

Układ immunologiczny

W okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym występuje niedojrzałość układu odpornościowego. Wynika to z faktu, że poszczególne mechanizmy odpornościowe rozwijają się w różnym czasie. U dzieci produkcja immunoglobulin rozpoczyna się po urodzeniu osiągając stężenie zbliżone do stężenia u dorosłych osiągnąć dopiero około 7 roku życia. Ponadto w okresie wczesnodziecięcym obserwowana jest także mniejsza zdolność do produkcji swoistych przeciwciał, brak skutecznego wytwarzania przeciwciał przeciwko antygenom polisacharydowym oraz niedojrzałość mechanizmów komórkowych i odpowiedzi nieswoistej ^(12,13). Mechanizmy te dojrzewają w pełni około 5-6 roku życia⁽⁶⁾. Wszystkie te czynniki zwiększają podatność małych dzieci na infekcje układu oddechowego.

Postępowanie w przypadku nawracających infekcji układu oddechowego

U dzieci z nawracającymi infekcjami postępowanie zależy od ustalonego rozpoznania. W grupie pacjentów, u których wykluczono inne stany chorobowe sprzyjające nawracaniu zakażeń, rodzice powinni być poinformowani o łagodności i przejściowym charakterze tego stanu.

Kluczowe znaczenie ma postępowanie profilaktyczne poprzez eliminację czynników środowiskowych.

U części dzieci warto rozważyć odroczenie kolektywizacji (żłobek, przedszkole) lub wybranie placówki z jak najmniejszą ilością dzieci, z dobrymi warunkami lokalowymi, w nowoczesnych budynkach, z prawidłowo przeszkolonym personelem⁽¹⁹⁾.

Ważna jest edukacja rodziców na temat prawidłowej diety dziecka, w tym suplementacji witaminy D3⁽²⁰⁾.

² Manto AS. Epidemiology of viral respiratory infections. Am J Med 2002; 112: 4S-12S
³ Chonmaitree T, Revai K, Grady JJ. Viral upper respiratory tract infection and otitis media complication in young children. Clin Infect Dis 2008; 46:815–23.
⁴ Bellanti JA. Recurrent respiratory tract infections in paediatric patients. Drugs 1997; Suppl 1: 1-4
⁵ Benedictis F, Bush A, Recurrent lower respiratory tract infections in children, BMJ 2018: 362
⁶ Schaad UB, Esposito S, Razi CH, Diagnosis and Management of Recurrent Respiratory Tract Infections in Children: A Practical Guide. Arch Pediatr Infect Dis. 2016
¹² Palfi M, Hilden JO, Gottvall T, Selbing A. Placental transport of maternal immunoglobulin G in pragnancies at risk of Rh (D) hemolytic disease of the newborn. Am J Reprod Immunol 1998; 39: 323-328
¹³ Yeung CY, Hobbs JR. Serum-gamma-G-globulin levels in normal premature, post-mature, and „small-for-dates” newborn babies. Lancet 1968; 1: 1167-1170
¹⁹de Martino M, Ballotti S. The child with recurrent respiratory infections: normal or not? Pediatr Allergy Immunol 2007: 18 (Suppl. 18): 13–18.
²⁰ Martineau A, Jolliffe D, Hooper R. Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory tract infections: systematic review and meta-analysis of individual participant data. BMJ 2017;356: i6583.