POChP – czy jesteś w grupie ryzyka?

Dr Rafał Dobek

Specjalista chorób wewnętrznych, chorób płuc i alergologii. Pracuje w 2 Klinice Chorób Płuc IGiChP w Warszawie. Sekretarz Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, Delegat Narodowy ERS. Autor licznych publikacji naukowych i rozdziałów w podręcznikach

Przewlekła obturacyjna choroba płuc w niemal 95 proc. przypadków wywołana jest przez palenie papierosów. Jak zatem się rozwija i czy można jej zapobiec?

Czym jest POChP? Jakie są podstawowe objawy choroby?

POChP, czyli przewlekła obturacyjna choroba płuc to, obok astmy, najczęstsza przewlekła choroba dróg oddechowych. W przeciwieństwie do nowotworów – rozpoznanie POChP najczęściej nie budzi u pacjentów lęku. W rzeczywistości jest to ciężka, nieuleczalna choroba prowadząca do nieodwracalnych zmian w płucach. Główną przyczyną zniszczenia płuc jest proces zapalny spowodowany przez dym tytoniowy oraz pyły i gazy we wdychanym powietrzu. W przebiegu choroby dochodzi do obturacji oskrzeli, czyli do zwężenia dróg oddechowych, zniszczenia pęcherzyków płucnych i w konsekwencji tych procesów do zmniejszenia powierzchni wymiany gazowej.

Pierwsze objawy choroby są podstępne i nieswoiste. Należą do nich przewlekły kaszel z wykrztuszaniem oraz nasilająca się duszność podczas wysiłku fizycznego. Niestety chorzy zazwyczaj bardzo późno zgłaszają się do lekarza, często, gdy choroba jest już zaawansowana.

Jaki jest przebieg choroby? Kto może być w grupie ryzyka?

Początkowo choroba wydaje się łagodna, a objawy ledwo dostrzegalne. Niestety, z biegiem czasu, zwłaszcza gdy pacjent nadal pali papierosy, dochodzi do pojawienia się duszności podczas niewielkich wysiłków, a nawet w spoczynku. Chorzy nie są w stanie normalnie funkcjonować, ich aktywność zawodowa staje się niemożliwa, a problemem staje się wejście na pierwsze piętro. U niektórych pacjentów występują zaostrzenia POChP, najczęściej spowodowane przez infekcje dróg oddechowych. W zaawansowanych przypadkach choroba prowadzi do niewydolności oddychania i konieczności tlenoterapii.

Jak się diagnozuje chorobę? Do jakiego lekarza udać się po pomoc?

Nigdy nie należy bagatelizować przewlekłego kaszlu, zwłaszcza gdy towarzyszy mu duszność wysiłkowa. Przede wszystkim należy udać się do lekarza rodzinnego, który zaplanuje wstępne badania diagnostyczne, w tym zdjęcie RTG klatki piersiowej. W przypadku przewlekłego kaszlu konieczne jest wykluczenie innych chorób płuc. Do potwierdzenia rozpoznania POChP potrzebna jest spirometria – badanie czynnościowe płuc.

Jak samemu można pomóc w leczeniu? Jaka jest profilaktyka choroby?

Najważniejsze znaczenie ma zaprzestanie palenia, a także narażenia biernego na dym tytoniowy. Po drugie, unikanie zanieczyszczonego powietrza, czyli smogu. Duże znaczenie ma regularna aktywność fizyczna oraz szczepienia profilaktyczne przeciw COVID-19, grypie, a u osób powyżej 65 roku życia przeciw pneumokokom. Osoby, które chorują na astmę, a także inne przewlekłe choroby płuc, powinny regularnie stosować przepisane leki i w żadnym wypadku nie mogą palić papierosów!

Jakie są choroby współistniejące i ich znaczenie w przebiegu POChP?

Zdecydowana większość chorych na POChP ma również rozpoznane choroby układu krążenia, w tym nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną serca i niewydolność serca. Częste są choroby metaboliczne, otyłość, cukrzyca, zaburzenia lipidowe, zakrzepica żylna i osteoporoza. Szczególnej uwagi wymagają pacjenci z jednoczesnym rozpoznaniem astmy i POChP.

Rola edukacji chorych w przebiegu leczenia POChP

Działania edukacyjne powinny spowodować, że większość osób będzie znać skrót POChP oraz mieć świadomość zagrożeń związanych z tą chorobą. Kolejny krok to walka z paleniem tytoniu. Przede wszystkim należy przekazywać informacje o szkodliwości palenia na poziomie indywidualnym. Każda osoba paląca powinna wiedzieć, że występuje u niej wysokie ryzyko raka płuca, POChP i choroby serca.

U pacjentów z rozpoznaniem POChP edukacja ma kluczowe znaczenie w leczeniu. Pacjent powinien umieć prawidłowo obsługiwać inhalatory zawierające przepisane leki, regularnie je stosować, a przypadku niewydolności oddychania oddychać tlenem. Warto skorzystać z materiałów edukacyjnych dostępnych na m.in. na stronie: www.oddychajmy.pl.

*Na podstawie: https://goldcopd.org/wp-content/uploads/2020/11/GOLD-1-REPORT-2021-v1.1-25Nov20_WMV.pdf (11.05.2020)

Osoby palące często lekceważą kaszel, traktując ten objaw jako naturalne oczyszczanie dróg oddechowych. Z tego powodu wielu pacjentów zgłasza się do lekarza już z zaawansowaną chorobą, która doprowadziła już do znacznego zniszczenia płuc.

Dr n. med. Rafał Dobek

Specjalista chorób płuc i alergologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie

Czym jest przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) i jaki jest jej profil epidemiologiczny w Polsce?

POChP to częsta, postępująca i nieuleczalna choroba. Ocenia się, że w Polsce dotyczy ona około 3 mln osób. Problemem jest brak wystarczającej wiedzy o POChP w społeczeństwie: większość ludzi obawia się nowotworów, udaru mózgu i zawału serca, a bardzo niewielu ma świadomość, jak poważną chorobą jest POChP. W pewnym uproszczeniu, patogeneza POChP przedstawia się następująco: dym tytoniowy, głównie zawarte w nim substancje smoliste, powodują zlepianie się rzęsek na błonie śluzowej oskrzeli, co powoduje, że pyły organiczne i nieorganiczne, a także drobnoustroje, bez przeszkód dostają się do dolnych dróg oddechowych. Uruchomiony zostaje proces zapalny, który powoduje zniszczenie tkanki płucnej i tworzenie się pęcherzy rozedmowych. Zaawansowana rozedma, zmiany w pęcherzykach płucnych i w drogach oddechowych są nieodwracalne. Na tym polega dramatyzm POChP – nie dysponujemy metodą leczenia pozwalającą na regenerację płuc.

Jakie czynniki mogą przyczynić się do wystąpienia POChP? Czy prawdą jest, że to choroba „starszych mężczyzn”?

Do najważniejszych czynników ryzyka POChP należą: palenie tytoniu, zanieczyszczenia powietrza i predyspozycje genetyczne. Rzeczywiście, POChP najczęściej występuje u mężczyzn powyżej 60-70. roku życia. Wynika to przede wszystkim z powszechności nałogu palenia, a także narażenia zawodowego. Co ciekawe, często odnotowujemy POChP u osób pracujących w rolnictwie – są narażeni na wdychanie pyłów podczas pracy. Oczywiście, chorują również kobiety i osoby młodsze, czyli w przedziale wiekowym 40-60 lat.

Jakie są typowe objawy oraz jak wygląda ścieżka diagnostyczna? Jak ważna jest wczesna diagnoza choroby?

Objawy kliniczne, czyli przewlekły kaszel z wykrztuszaniem oraz duszność podczas wysiłków fizycznych są na początku łagodne i narastają latami. Niestety, osoby palące często lekceważą kaszel, traktując ten objaw jako naturalne oczyszczanie dróg oddechowych, natomiast duszność łączą z wiekiem. Z tego powodu wielu pacjentów zgłasza się do lekarza już z zaawansowaną chorobą. POChP jest z reguły rozpoznawana późno, gdy choroba doprowadziła do znacznego zniszczenia płuc. Diagnoza stawiana jest na podstawie wywiadu i badania lekarskiego, a do jej potwierdzenia konieczna jest spirometria. W okresie pandemii COVID-19 możliwości wykonywania badań czynnościowych płuc były ograniczone, na szczęście obecnie większość pracowni działa normalnie. Wszystkie osoby palące papierosy, które skarżą się na przewlekły kaszel i odczuwają duszność podczas wysiłku, powinny zgłosić się do lekarza, który może zalecić wykonanie spirometrii.

Jak wygląda leczenie POChP?

Niestety, nie ma możliwości wyleczenia tej choroby. Jednak dzięki znacznemu postępowi medycyny można uzyskać poprawę jakości życia, zmniejszenie intensywności objawów i częstości zaostrzeń, a nawet wydłużenie życia. Podstawą leczenia jest eliminacja czynników ryzyka, czyli bezwzględne zaprzestanie palenia tytoniu. W farmakoterapii stosuje się przede wszystkim leki rozszerzające oskrzela o krótkim i przedłużonym działaniu. Należą one do różnych grup i są podawane wyłącznie w formie inhalacji. Obecnie dysponujemy wieloma lekami, często stosowanymi w różnych kombinacjach terapeutycznych. Ogromne znaczenie ma wybór właściwego inhalatora, który powinien być dostosowany do możliwości pacjenta. Pacjent, który otrzymuje leczenie inhalacyjne, musi być bezwzględnie przeszkolony w zakresie obsługi inhalatora. Umiejętności te powinny być weryfikowane na wszystkich wizytach kontrolnych. Często szkolimy opiekunów pacjentów oraz udostępniamy filmy i ulotki edukacyjne. Niestety, z praktyki wiadomo, że wielu chorych popełnia błędy krytyczne, czyli takie, które powodują, że leczenie staje się zupełnie nieskuteczne. U chorych z najcięższą chorobą może wystąpić potrzeba domowej tlenoterapii i/lub nieinwazyjnej wentylacji mechanicznej.

Czy chorobę można określić jako stan przedrakowy? Jaką rolę podczas leczenia stanowi zerwanie z nałogiem palenia?

POChP nie jest uznawana jako stan przedrakowy. Jednak palenie tytoniu jest czynnikiem ryzyka nie tylko POChP, ale także wielu innych chorób, w tym nowotworów płuc. Dlatego konieczna jest zawsze diagnostyka różnicowa. U każdego chorego należy wykonywać regularnie badania obrazowe klatki piersiowej, które wprawdzie nie są pomocne w diagnostyce i monitorowaniu POChP, ale mogą pozwolić na wczesne wykrycie nowotworu płuc. Reasumując, palenie jest wspólnym czynnikiem ryzyka POChP i raka płuc.