Konrad Marczyński
Z wykształcenia ekonomista, ojciec dwójki dzieci, mieszkaniec warszawskiej Starej Pragi, Lider Warszawskiego Alarmu Smogowego
W Polsce powietrze, jakim oddychamy jest tak zanieczyszczone, że zagraża naszemu zdrowiu, będąc przyczyną wielu chorób oraz zgonów. Dlaczego smog jest, aż tak niebezpieczny i jakie są jego źródła? O tym w rozmowach z naszymi ekspertami z Warszawskiego Alarmu Smogowego.
Co każdy z nas powinien wiedzieć o smogu? Jakie są przyczyny jego powstawania i rodzaje?
Zanieczyszczenie powietrza to nie tylko smog. Termin „smog” jest uproszczeniem znacznie bardziej złożonego zjawiska. Słowo to pochodzi z angielskiego połączenia dwóch słów: „smoke” oraz „fog”= smog. Odwołuje się do „wielkiego smogu” londyńskiego sytuacji z lat 50-tych, który spowodował śmierć tysięcy mieszkańców Londynu. Przyczyną była duża emisja z pieców domowych ogrzewanych paliwami stałymi oraz bezwietrzna pogoda, której efektem było zatrzymanie zanieczyszczeń blisko powierzchni ziemi. Od tego czasu zaczęto używać pojęcia smog do potocznego określenia zanieczyszczeń powietrza. Smog dzieli się na właśnie „smog londyński” oraz „smog typu Los Angeles” (kalifornijski). Pierwszy odwołuje się do „wielkiego smogu londyńskiego”, drugi typ do miasta Los Angeles i smogu pochodzącego od transportu samochodowego, a więc w szczególności dużych emisji dwutlenku azotu, który w reakcji fotochemicznej powoduje silne zwiększenie stężenia ozonu przy powierzchni ziemi.
Jak smog wpływa na jakość życia Polaków? Jak jakość powietrza wpływa na pracę płuc oraz nasze zdrowie?
Zanieczyszczenie powietrza wpływa najbardziej na grupy Polaków, które są szczególnie zagrożone oddychaniem niską jakością powietrza. Są to przede wszystkim dzieci, osoby z chorobami układu oddechowego i osoby starsze. Kiepska jakość powietrza wpływa również wpływa na życie i zdrowie osób w pełni sił. Zanieczyszczenie powietrza przedostaje się do naszego organizmu poprzez układ oddechowy, trafiając bezpośrednio do krwi i wraz zawartymi na nich różnymi toksynami, które są rozprowadzane po całym organizmie. Zdrowa osoba przy wysokim zanieczyszczeniu może odczuwać kaszel, łzawienie oczu.
Powinniśmy dążyć do osiągnięcie poziomów zanieczyszczenia, które są rekomendowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Choć są to poziomy dość wyśrubowane, ich pochodzenie jest pochodną rosnącej liczby badań międzynarodowych, wykazujących związek między zanieczyszczeniem powietrza a licznymi, poważnymi chorobami. I to już przy znacznie mniejszym stężeniu, niż do tej pory uważano.
Jaka jest społeczna świadomość Polaków na temat smogu?
Na szczęście poziom tej świadomości jest coraz wyższy. Polacy coraz lepiej rozumieją to, że każdy z nas powinien mieć prawo do oddychania czystym powietrzem. Warto docenić tutaj zaangażowanie zwykłych Polaków, organizacji społecznych – których presja na rząd i samorządy sprawiła, że władze tak centralne, jak i lokalne poprawiły swoje działanie w tym aspekcie.
Na początku naszej działalności w 2014 roku, wielokrotnie słyszeliśmy, że „w Warszawie nie mamy problemu z zanieczyszczeniem powietrza”. Na szczęście ta narracja już się zmieniła. Nie zmienia to faktu, że cały czas jest dużo do zrobienia. Musimy przyspieszyć wymianę kopciuchów, ograniczyć palenie biomasą w dużych skupiskach ludzkich, a także realnie rozpocząć walkę z zanieczyszczeniem powietrza powodowanym przez samochody.
Jakie są konsekwencje lekceważenia problemu smogu?
Być może najbardziej porażającą konsekwencją jest to, iż zanieczyszczenie powietrza silnie wpływa na organizm matki i nasze dzieci jeszcze przed urodzeniem. Wdychane z brudnym powietrzem toksyny z krwioobiegu matki przedostają się do organizmu nienarodzonego dziecka. Badania pokazują, że dzieci żyjące w zanieczyszczonych miejscach mają większe prawdopodobieństwo wystąpienia chorób układu oddechowego. Waga urodzeniowa dzieci jest znacząco niższa i mogą występować nowotwory mózgu. Smog może też być przyczyną osłabienia intelektu dzieci. W aktualnie prowadzonych na zachodzie Europy badaniach sprawdza się też tezę, czy długotrwała ekspozycja nawet na stosunkowo niskie zanieczyszczenie powietrza wpływa na demencję i problemy z pamięcią.
Dlaczego powinniśmy edukować na temat smogu przez cały rok?
Silne zanieczyszczenie powietrza nie dotyczy tylko miesięcy zimnych. Szczególnie w miastach jest to problem całoroczny. W miastach oraz miejscach o dużym natężeniu ruchu drogowego to przede wszystkim auta w negatywny sposób wpływają na nasze zdrowie i życie. Właśnie dlatego powinniśmy tak mocno stawiać na zero lub niskoemisyjne sposoby przemieszczania się, dając przywileje transportowi zbiorowemu, infrastrukturze rowerowej i ruchowi pieszych. Stawiając na samochody, nawarstwiamy problemy dla naszego zdrowia i obniżamy jakość życia w mieście.
Agnieszka Drozd
Dziennikarka radiowa, mama dwójki dzieci, mieszkanka Sadyby, w Warszawskim Alarmie Smogowym działa od jego początku, czyli od 2014 r.
Jaki jest stan jakości powietrza w Polsce? Jak prezentujemy się na tle innych krajów?
Stan jakości powietrza w Polsce jest fatalny, niezależnie od pory roku. Wszyscy chyba znamy te słynne mapki z rakotwórczym benzoapirenem, gdzie Polska jest bordową plamą na zielonej mapie Europy. Zimą mamy smog zimowy, czyli z pieców opalanych węglem i śmieciami oraz z kominków opalanych drewnem, a wiosną i latem mamy smog letni, typu Los Angeles, tu zanieczyszczenia pochodzą głównie z rur wydechowych samochodów. Pewną ulgę przynosi nam wiatr i dopiero przy wietrznej pogodzie możemy odetchnąć pełną piersią. Szacuje się, że z powodu zanieczyszczenia powietrza umiera w Polsce 46 000 osób rocznie, takie dane od lat przedstawia Europejska Agencja Środowiska. Ostatnio jednak naukowcy z Harvarda i University College London przedstawili nowe wyliczenia, z których wynika, że zanieczyszczenie powietrza wynikające ze spalania paliw kopalnych odpowiada za 1 na 5 zgonów na świecie. Wg tych wyliczeń Polska jest jednym z „liderów” śmiertelności z powodu smogu w Europie, blisko 94 tysięcy zgonów. Czyli dwukrotnie więcej niż do tej opory sądziliśmy.
To że jakość powietrza jest fatalna potwierdza się też w sprawach sądowych i unijnych. Ostatnio Komisja Europejska wezwała Polskę do wywiązania się z przepisów wynikających z Dyrektywy 2008/50/WE, która ustala dopuszczalne wartości dla pyłów zawieszonych (PM) oraz dwutlenku azotu (NO2). Wg KE w Polsce występują przekroczenia dopuszczalnych wartości NO2 w 4. aglomeracjach: górnośląskiej, krakowskiej, warszawskiej i wrocławskiej. Emisje NO2 pochodzą przede wszystkim z ruchu drogowego, w szczególności z samochodów z silnikiem Diesla.
Jakie działania podejmować w celu poprawy jakości powietrza w naszym otoczeniu?
Zanieczyszczenie powietrza jest problemem złożonym, wielopoziomowym i wymaga działań na wielu płaszczyznach: rządowej, poprzez odpowiednie ustawy, ale też samorządowej, poprzez konkretne działania (typu wymiana kopciuchów, wprowadzanie Stref Czystego Transportu, rozbudowa infrastruktury rowerowej i pieszej, czy wyznaczanie buspasów, uprzywilejowujących transport zbiorowy).
Sporo możemy zrobić też sami ograniczając używanie auta, wybierając na co dzień rower albo transport zbiorowy. Jeśli ktoś mieszka w domu jednorodzinnym opalanym piecem, a nie ma możliwości podłączenia do sieci CO albo do gazu, powinien się upewnić, że ma sprawny kocioł z atestem ecodesignu. No i ważna rzecz, w miastach powinniśmy się pożegnać z kominkami na drewno. One naprawdę bardzo zanieczyszczają powietrze.
Kiedy jesteśmy najbardziej narażeni na działanie smogu?
Kiedy oddychamy. Najbardziej narażone są małe dzieci, bo one nie mają jeszcze w pełni rozwiniętych płuc, poza tym często są w ruchu wdychając więcej powietrza na kg masy ciała niż dorosły. Smog groźny jest też dla dzieci w łonie mamy, jako że najdrobniejsze pyły przenikają do krwi, a z nią do łożyska. W efekcie dzieci rodzą się z mniejszą masą urodzeniową i mniejszym obwodem główki. Zanieczyszczenie powietrza bardzo źle znoszą też osoby z chorobami układu oddechowego i krążenia.
Dlaczego niezbędne są działania mające na celu redukcję smogu?
Żebyśmy mogli żyć długo, szczęśliwie i bez chorób. A tak na poważnie, to zanieczyszczone powietrze prowadzi do degradacji naszego układu oddechowego, krążenia i nerwowego, a to z kolei oznacza, że starzejemy się szybciej, mamy gorszą jakościowo starość i żyjemy krócej.
Jakie są prognozy dotyczące smogu w Polsce?
Zanieczyszczone powietrze pozostanie z nami przez wiele lat, podobnie jak epizody smogowe. Wymiana starych kotłów idzie słabo, węgiel trzyma się u nas dobrze, lobby kominkowe jest silne, a ludzie nie dopuszczają do świadomości, że samochody trują.