Czy fluor jest szkodliwy? Jak wpływa na nasze zdrowie?

Fakty i mity na temat wpływu fluoru na nasze zdrowie.

Dagmara Piesiak-Pańczyszyn

Wykładowca w Katedrze i Zakładzie Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu

W stomatologii związki fluoru są stosowane na szeroką skalę w profilaktyce próchnicy i obecnie uważa się, że jest to najskuteczniejsza metoda hamowania tej choroby. Przeciwpróchnicowe oddziaływanie fluoru na szkliwo zębów opiera się na dwóch podstawowych mechanizmach: przederupcyjnym, czyli dotyczącym okresu przed wyrznięciem zęba dostarczanym tzw. drogą endogenną i poerupcyjnym już po pojawieniu się zęba w jamie ustnej dostarczanym tzw. drogą egzogenną.

Endogenna podaż fluor w formie aktywnej, czyli kropli lub tabletek, albo w formie biernej razem z woda pitną, solą lub mlekiem jest obecnie rzadko stosowana ze względu na udowodnioną mniejszą skuteczność przeciwpróchnicową. W okresie po wyrżnięciu zęba (posterupcyjnym) fluor dostarczany drogą egzogenną wpływa na naprawę uszkodzonego przez kwasy szkliwa oraz hamowanie aktywności bakterii próchnicotwórczych. Egzogenna fluoryzacja kontaktowa polega na bezpośrednim działaniu na powierzchnię zębów związkami fluoru poprzez zabiegi pędzlowania, wcierania, szczotkowania oraz płukania. Może być wykonywana w domu, w szkole lub w gabinecie stomatologicznym. Do zabiegów domowych, ze względów bezpieczeństwa, stosuje się preparaty o stężeniu średnio 10-krotnym niższym.

Nadmierna podaż fluoru i jego toksyczność

Do ostrego zatrucia fluorem zazwyczaj dochodzi w przypadku przypadkowego lub celowego spożycia produktu zawierające jego związki. Objawy ostrego zatrucia występują po upływie od 30 minut do 24 godzin po spożyciu i obejmuje zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, a w ciężkich przypadkach zaburzenia rytmu serca, kwasicę i śpiączkę.

Do przewlekłego zatrucia dochodzi zazwyczaj poprzez długotrwałe i ciągłe przyjmowanie fluoru, np. z wodą, tabletkami czy kroplami w zbyt dużych dawkach, czy przy skażeniu środowiska. Skutkuje to powstaniem zmian w zębach, kościach i stawach. W zębach dochodzi do fluorozy objawiającej się zmętnieniami, przebarwieniami o różnym nasileniu, dołkami i łamliwością szkliwa.

Formy zabezpieczenia pacjentów przed przedawkowaniem związków fluoru

Zewnętrzne, stałe podawanie jonów fluorkowych na niskim poziomie do jamy ustnej jest obecnie podstawowym, a jednocześnie najbezpieczniejszym działaniem zapobiegającym próchnicy zębów. Jej skuteczność, w zależności od zastosowanej metody, waha się od 20 do nawet 80 proc. Stosowanie fluoru wymaga jednak należytej ostrożności i stosowania wszystkich zasad bezpieczeństwa, zarówno przez lekarza, jak i pacjenta, tj:

stosowanie metody tabletek czy kropli z fluorem tylko w ściśle określonych przypadkach, indywidualnie dostosowanych do potrzeb leczniczych i monitorowanych przez lekarza dentystę,
konieczność nadzorowania dzieci do 8 roku życia przy codziennym myciu zębów (żeby nie połykały pasty),
stosowanie się do zaleceń dotyczących zawartości fluoru w paście do zębów (w zależności od wieku) i ilości nakładanej pasty,
stosowanie płynów do płukania jamy ustnej po ukończeniu 6 roku życia,
używanie preparatów medycznych o zwiększonej zawartości fluoru tylko na zalecenie dentysty,
środki zawierającego wysokie stężenia fluoru powinny być stosowane tylko w gabinecie stomatologicznym pod nadzorem lekarza,
świadoma zgoda rodziców i/lub opiekunów na grupowe formy fluoryzacji np. w szkołach.

Dr hab. n. med. Ewa Czochrowska

Prezes Polskiego Towarzystwa Ortodontycznego

Mówi się, że afty są często następstwem wad zgryzu, czy to prawda? Co je wówczas powoduje?

Uraz mechaniczny jest tylko czynnikiem predysponującym, czyli takim który zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się aft, ale ich nie wywołuje. Nieprawidłowo ustawione zęby raczej nie powodują powstawania aft, jednak obecność aparatu ortodontycznego w ustach może być takim czynnikiem, szczególnie aparatu stałego, który jest przyklejony na stałe do zębów. U pacjenta podatnego na powstawanie aft, także aparat zdejmowany może je wywołać.

Dlaczego aparat ortodontyczny podrażnia jamę ustną?

Aparat ortodontyczny stały naklejony na zęby u większości pacjentów nie podrażnia jamy ustnej. Jednakże błona śluzowa warg, policzków oraz języka musi się przyzwyczaić do jego obecności na zębach. Zazwyczaj zajmuje to około tygodnia. W tym czasie pacjenci mogą stosować specjalny wosk lub silikon, który nakładają na aparat do czasu ustąpienia dolegliwości. Po kilku dniach błona śluzowa się „przyzwyczaja” i aparat przestaje obcierać. Także może się zdarzyć, że na skutek przesunięć zębów zaczyna wystawać drut na końcu aparatu i podrażniać policzek.

Aparat ortodontyczny stały lub zdejmowany może powodować jednakowe uszkodzenia w jamie ustnej – zgadza się Pani z tym stwierdzeniem?

Częściej podrażnienia wywołuje aparat stały niż zdejmowany, chociażby dlatego że jest on 24 godziny w jamie ustnej. Także aparat stały bardziej efektywnie przesuwa pojedyncze zęby niż aparat zdejmowany, także często dokładane są różne elementy do aparatu stałego, na przykład łuk na podniebieniu do poszerzania szczęki. Dlatego ważne jest przestrzeganie wyznaczonych wizyt kontrolnych na których ortodonta zarówno aktywuje aparat jak i sprawdza stan aparatu. Aparaty zdejmowane raczej nie powodują bolesnych uszkodzeń w jamie ustnej, bo jeśli coś pacjenta uwiera to przestaje go nosić. Oczywiście należy wtedy skontaktować się z ortodontą, żeby dopasował aparat.

Czy posiadacze aparatów ortodontycznych powinni dokładniej dbać o stan swoich zębów?

Zdecydowanie tak, jest to szczególnie ważne przy aparatach stałych, które są naklejone na zęby i utrudniają ich oczyszczanie z zalegającej płytki nazębnej. Jeśli zęby nie są dokładnie oczyszczane, to mogą się tworzyć odwapnienia naokoło zamków ortodontycznych, które pozostaną na zębach po zdjęciu aparatu. Do mycia zębów stosujemy pastę z fluorem, ponieważ jego działanie profilaktyczne na szkliwo zębów zostało niezbicie potwierdzone licznymi badaniami naukowymi. Fluor zawarty w pastach do zębów działa tylko miejscowo, na powierzchnię szkliwa i nie przedostaje się do organizmu. Tutaj także trzeba przypomnieć o regularnym zgłaszaniu się pacjentów na wizyty kontrolne, podczas których ortodonta zawsze sprawdza stan higieny zębów u pacjenta i udziela instruktażu, doradza jakiej szczoteczki do zębów najlepiej używać.

Czy stany zapalne dziąseł lub wirusy wokół jamy ustnej są przeszkodą do użytkowania aparatu zdejmowanego?

Na pewno tak, ponieważ stany zapalne dziąseł lub zakażenia wirusowe są przeciwwskazaniem do stosowania aparatu ortodontycznego. Należy wtedy odstawić aparat zdejmowany i skontaktować się z ortodontą, który zdecyduje o dalszym leczeniu. Stany zapalne dziąseł u młodych pacjentów, którzy głównie noszą aparaty zdejmowane, najczęściej są spowodowane złą higieną i zalegającą płytką nazębną. Manifestuje się to krwawieniem z dziąseł. Jeśli ortodonta stwierdzi obecność stanu zapalenia dziąseł, powinien udzielić wskazówek dotyczących higieny i odłoży leczenie aparatem zdejmowanym do czasu, kiedy higiena jamy ustnej się poprawi lub skieruje pacjenta do periodontologa.