Dieta w chorobie nowotworowej kluczem do efektywnej terapii

Tylko dobrze odżywiony organizm jest w stanie stanąć do walki z wrogiem jakim jest nowotwór.

Dr n. med. Aleksandra Kapała

Kierownik Kliniki Diagnostyki Onkologicznej, Kardioonkologii i Medycyny Paliatywnej, Kierownik Działu Żywienia Klinicznego

Czym jest żywność specjalnego przeznaczenia medycznego? Czy dobrze skonstruowana dieta zapewnia organizmowi wszystkie niezbędne substancje odżywcze w trakcie leczenie onkologicznego?

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego to kategoria żywności dedykowana pacjentom wymagającym specjalnego postępowania dietetycznego stosowanego pod nadzorem specjalisty. Terapia pacjenta onkologicznego może wywołać brak apetytu, co może prowadzić do groźnych skutków takich jak niedożywienie. Kluczowe jest zastosowanie diety uwzględniającej specjalistyczne preparaty żywieniowe o ściśle ustalonym składzie odżywczym. Gama tych produktów jest obecnie bardzo szeroka – mogą też występować w formie pitnej lub przypominjącej produkty spożywcze. Ich podstawowy skład zawsze zawiera białko, węglowodany, tłuszcze, a także komplet składników mineralnych i witamin. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele preparatów: różnią się one składem, dedykowane są dla różnych grup pacjentów, mogą zawierać wszystkie wymienione składniki odżywcze czy tylko część z nich.

Prawidłowo skonstruowana dieta przez dietetyka zwykle stanowi wariant diety śródziemnomorskiej i zaopatrzy pacjenta we wszystkie substancje potrzebne do leczenia onkologicznego – pod warunkiem, że chory jest w stanie taką dietę całkowicie przyjmować drogą doustną. Jednak znaczna część pacjentów onkologicznych ma poważne problemy ze spożywaniem całego swojego zapotrzebowania drogą doustną i w takich przypadkach powinno zostać wdrożone inne wsparcie żywieniowe.

Jakiego budulca potrzebuje organizm do uruchomienia właściwych procesów obronno-regeneracyjnych?

Pacjent musi otrzymać określoną ilość białka, węglowodanów, tłuszczów, witamin i minerałów. Wszystkie wskazane składniki żywienia są potrzebne we właściwych proporcjach, składzie oraz czasie. Dla zachowania zdrowia człowiek powinien przyjmować różnorodne składniki odżywcze. Zależy to także od sytuacji klinicznej, w jakiej znajduje się pacjent onkologiczny – czasami potrzebuje on danych składników mniej lub więcej. Decyzja każdorazowo należy do specjalisty żywienia, aby ocenić, czego potrzebuje chory w danym momencie.

Jak ważny jest rodzaj i źródło tłuszczów w procesach obronno-regeneracyjnych organizmu człowieka?

Dla zdrowia człowieka istotne są różne grupy tłuszczów, ale szczególnie istotne są te, które charakteryzują się działaniem przeciwzapalnym. Są to przede wszystkim kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, a konkretnie EPA i DHA. Te tłuszcze mają udokumentowane działania przeciwzapalne oraz udowodniony pozytywny wpływ na powikłania związane z leczeniem onkologicznym. Ponadto pozwalają utrzymać masę ciała, w szczególności masę mięśniową. Podsumowując, potrzebujemy różnych grup tłuszczów do prawidłowego funkcjonowania, niemniej szczególną rolę pełnią kwasy tłuszczowe omega-3. Organizm dobrze odżywiony jest silny, dzięki czemu lepiej znosi wszelkie procesy leczenia onkologicznego, a w sytuacji niedożywienia mogą one nie dawać zadowalających efektów. Niedożywienie prowadzi również do osłabienia odporności i pojawienia się infekcji.

Jak dobrać produkt dostarczający odpowiednich ilości niezbędnych tłuszczów do uruchomienia procesów obronno-regeneracyjnych organizmu?

Podczas wyboru produktu warto wybrać formę najlepiej przyswajalną dla pacjenta, który boryka się już z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego z powodu leczenia onkologicznego. Preparat powinien dostarczyć odpowiednich ilości niezbędnych tłuszczów do uruchomienia procesów obronnych i regeneracyjnych organizmu, zatem należy zwrócić uwagę na zawartość kwasów tłuszczowych Omega-3. Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Żywieniowego (ESPEN) potrzebujemy dziennie łącznie od 1,5 do 2 g kwasów EPA i DHA. Dostarczenie wszystkich typów tłuszczów potrzebnych człowiekowi do prawidłowego funkcjonowania to proces dużo bardziej złożony – uwzględnia dietę doustną bądź w przypadku, gdy dieta doustna nie pokrywa zapotrzebowania bądź jest nieakceptowana pomocne są specjalne preparaty żywieniowe – dojelitowe lub pozajelitowe.

W ciągu ostatnich 10 lat mamy do czynienia z prawdziwą rewolucją w leczeniu zaawansowanego czerniaka. Polscy pacjenci mają dostęp do wielu rozwiązań terapeutycznych, które nie tylko ratują ich życie, ale również poprawiają jego jakość.

Prof. dr hab. n. med. Piotr Rutkowski

Kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków, Pełnomocnik Dyrektora ds. Narodowej Strategii Onkologicznej i Badań Klinicznych, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie, Przewodniczący Zespołu Ministra Zdrowia ds. Narodowej Strategii Onkologicznej, Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Onkologicznego

Jak kształtuje się sytuacja pacjenta w Polsce w porównaniu ze światowymi standardami w kontekście leczenia zaawansowanego czerniaka? Czy mamy obecnie dostęp do najnowszych terapii?

Leczenie zaawansowanego czerniaka w Polsce jest na bardzo dobrym poziomie. Program lekowy jest elastyczny i obejmuje różne metody leczenia, w tym immunoterapię czy leczenie ukierunkowane molekularnie (leczenie celowane). W przypadku immunoterapii możemy zastosować immunoterapię w monoterapii (z zastosowaniem jednego leku) lub immunoterapię skojarzoną (z zastosowaniem dwóch leków). Leczenie ukierunkowane molekularnie stosujemy w przypadku stwierdzenia obecności mutacji w genie BRAF u pacjenta. Jak już wcześniej wspomniałem, program lekowy w Polsce jest na tyle elastyczny, że umożliwia w razie konieczności sprawne reagowanie i zamianę terapii lub jej ponowne włączenie. Kluczową informacją jest również fakt, że pacjenci mają dostęp do tego typu leczenia w 33 specjalistycznych ośrodkach, które są doświadczone w prowadzeniu takich terapii.

O czym świadczy obecność mutacji w genie BRAF? Czym charakteryzuje się leczenie pacjentów z tą mutacją?

Mutacja w genie BRAF występuje u około 50 proc. pacjentów z zaawansowanym czerniakiem. Efektem mutacji genu jest powstanie nieprawidłowego białka BRAF, które jest ważnym elementem szlaku sygnałowego w komórce, dającym sygnał do dzielenia i namnażania się komórek. Jeśli białko to jest nieprawidłowe, szlak sygnałowy jest zaburzony i komórka dzieli się nieustannie.

Obecność mutacji w genie BRAF najczęściej jest związana z czerniakami, które są zlokalizowane w miejscach nieuszkodzonych przez przewlekłe działanie promieniowania UV. Częściej występują u osób w młodszym wieku. Jest to mutacja, która powoduje bardziej agresywny przebieg czerniaka, natomiast jej obecność umożliwia wprowadzenie leczenia celowanego blokującego aktywność nieprawidłowego białka BRAF (lek anty-BRAF). W celu jeszcze skuteczniejszego zablokowania szlaku związanego z nieprawidłowym białkiem BRAF, stosujemy dodatkowo lek blokujący inne białko na tym szlaku – białko MEK. Mówimy wtedy o terapii celowanej anty-BRAF i anty-MEK.

Od września 2020 roku w leczeniu pacjentów stosowana jest terapia skojarzona anty-BRAF/anty-MEK enkorafenib z binimetynibem. Jak wygląda efektywność tej terapii i jakie korzyści niesie chorym?

Terapia skojarzona enkorafenibem z binimetynibem ma najlepszą tolerancję wśród trzech dostępnych w Polsce metod leczenia ukierunkowanego molekularnie. Mediana przeżycia chorych przyjmujących leczenie enkorafenibem z binimetynibem wyjściowo przekracza 33 miesiące, co jest naprawdę bardzo dobrym wynikiem jak na chorobę przerzutową.

Terapia ta ma wysoką tolerancję – wykazuje mniej przypadków występowania np. gorączek wśród pacjentów w porównaniu do innych rozwiązań terapeutycznych. Dzięki temu pacjenci mają lepszy compliance, czyli zgodność, w przyjmowaniu leków bez przerw. Co więcej, ten rodzaj leczenia jest obecnie badany w kontekście innych przypadków. Wiemy już, że jest ono aktywne przy np. przerzutach do ośrodkowego układu nerwowego. To wszystko sprawia, że już niedługo będzie więcej wskazań do zastosowania tej skutecznej kombinacji lekowej.

Co dla pacjentów oznaczało rozszerzenie dostępu do terapii czerniaka zaawansowanego? Jak to wpłynęło na ich komfort życia?

Rozszerzenie dostępu do terapii leczenia czerniaka zaawansowanego wpłynęło głównie na poprawę przeżyć pacjentów z tym nowotworem. Jeszcze 10 lat temu tylko 3-5 proc. pacjentów z przerzutowym czerniakiem żyło dłużej niż 5 lat, obecnie jest to 40-50 proc., co stanowi niewiarygodną różnicę. Wiedząc jak dokładnie stosować te leki, mamy również coraz lepsze profile tolerancji oraz coraz sprawniej możemy zarządzać zdarzeniami niepożądanymi. Mamy bardzo dobre algorytmy postępowania zapewniające bezpieczeństwo pacjentom. Większość chorych może normalnie funkcjonować, a nawet pracować podczas leczenia. Mamy też możliwość tzw. wakacji terapeutycznych w immunoterapii, ponieważ w większości przypadków udokumentowano, że terapia ta nadal działa, mimo odstawienia aktywnego leczenia.