Jakiego rodzaju nowotwory zaliczają się do grupy nowotworów głowy i szyi? Czy zachorowalność na każdy z nich wzrasta, a może w niektórych przypadkach maleje? Czy polscy pacjenci mają dostęp do najnowocześniejszych terapii?

Dr n. med. Bartosz Spławski

Specjalista onkologii klinicznej, Klinika Nowotworów Głowy i Szyi, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie, Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Jak przedstawiają się aktualne dane epidemiologiczne? Czy zachorowalność na nowotwory szyi i głowy wzrasta?

Nowotwory głowy i szyi stanowią ok. 4 proc. wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce. To przekłada się na ok. 6,5 tys. nowych zachorowań rocznie. Są to nowotwory zlokalizowane w obrębie jamy ustnej, gardła, krtani, zatok obocznych nosa, podstawy czaszki. Najczęściej są to nowotwory błony śluzowej górnego odcinka przewodu pokarmowego i oddechowego. Pod nazwą „nowotwory szyi i głowy” nie ujmuje się raka tarczycy, szyjnego odcinka przełyku oraz nowotworów skóry tej okolicy.

Czynniki sprzyjające powstawaniu nowotworów szyi i głowy to m.in. palenie papierosów lub innych wyrobów tytoniowych, spożywanie alkoholu (szczególnie wysokoprocentowego), brak higieny jamy ustnej, nieodpowiednio dopasowane protezy, niedobory odżywcze. W ostatnim czasie powodem narastającej liczby nowotworów szyi i głowy jest infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego. Są to nowotwory o innej etiologii, dlatego też dużo szybciej się rozwijają. Po pandemii, ze względu na mniejszą dostępność specjalistów, zauważamy wzrost rozpoznań nowotworów głowy i szyi w zaawansowanym stadium. Natomiast zachorowalność na nowotwory krtani, czyli typowo tytoniozależne, maleje.

Jak wygląda dalsza ścieżka pacjenta po diagnozie?

Zanim postawiona zostanie diagnoza, zawsze pierwszym krokiem jest dokładny wywiad z pacjentem i zwrócenie uwagi na objawy, które mogą sugerować nowotwory głowy i szyi. Do takich symptomów należy przedłużająca się chrypka, niegojące się owrzodzenia w jamie ustnej czy nosie, krwawienia z jamy nosowej czy też guz na szyi niezwiązany z infekcją i niezmniejszający się po zastosowaniu antybiotykoterapii. Niepokojącym objawem są też problemy z połykaniem. Gdy symptomy trwają dłużej niż 3 tygodnie, należy udać się do specjalisty w celu poszerzenia diagnostyki i znalezienia ich przyczyny. Diagnostyka obejmuje badanie podmiotowe (wywiad), w którym trzeba wziąć pod uwagę również czynniki ryzyka. Następnie wykonuje się badanie przedmiotowe, czyli fizykalne. Najlepiej, jeśli byłoby wykonane przez laryngologa za pomocą endoskopu, aby dokładnie obejrzeć jamę ustną, nosową oraz gardło i krtań. Do diagnostyki należą także badania obrazowe, przede wszystkim tomografia komputerowa. Jeśli to nie wystarcza, dostępny jest również rezonans magnetyczny.

Diagnoza jest stawiana na podstawie badania histopatologicznego, czyli wyniku próbki pobranej z podejrzanego miejsca. W zależności od zaawansowania choroby pacjent poddawany jest różnemu leczeniu. Jeśli jest to wczesne stadium, zazwyczaj wystarcza leczenie chirurgiczne bądź samodzielna radioterapia. Niestety chorzy we wczesnym stadium choroby stanowią mniejszość – ok. 30 proc. wszystkich pacjentów. 70 proc. chorych ma rozpoznaną chorobę w zaawansowanym stadium. Nowotwór zaawansowany lokalnie zazwyczaj wymaga leczenia wszystkimi dostępnymi metodami, w tym radioterapią, zabiegiem chirurgicznym, terapią systemową. Leczenie choroby przerzutowej zaś opiera się w dużej mierze na terapii systemowej (chemioterapia, immunoterapia, leki ukierunkowane molekularnie).

Jak wygląda dostęp do nowoczesnego leczenia nowotworów głowy i szyi w Polsce – czy sytuacja pacjentów jest porównywalna do standardów europejskich i światowych?

Do leczenia systemowego zalicza się terapię ukierunkowaną molekularnie, chemioterapię i immunoterapię. W Polsce mamy dostęp tylko do części leków, które są powszechne w Europie czy na świecie. Pacjenci nie mają refundowanych immunoterapii lub immunoterapii z chemioterapią (chemioimmunoterapia).

Dotyczy to wybranych leków z grupy inhibitorów punktów kontrolnych układu immunologicznego – inhibitorów PD-1/PD-L1. Terapia ta umożliwia zaangażowanie układu immunologicznego do walki z komórkami nowotworowymi, dzięki czemu leczenie jest skuteczniejsze i długofalowe.

Jakie działania systemowe mogą doprowadzić do zwiększenia efektywności leczenia pacjentów? Jakich refundacji brakuje w Polsce? Jak ich dostępność wpłynie na zwiększenie rokowań chorych?

Z pewnością dostęp do najnowocześniejszych terapii polepsza rokowanie pacjentów. Jeśli chodzi o refundację w Polsce, brakuje wcześniej wymienionych, określonych typów leków w leczeniu pierwszej linii choroby nawrotowej i przerzutowej. Leki te w porównaniu z tradycyjną chemioterapią dają wyraźnie lepszy rezultat. Zostało to wykazane w randomizowanych, wieloośrodkowych badaniach trzeciej fazy z udziałem prawie tysiąca chorych. Są to duże, reprezentatywne grupy pacjentów. Niestety w Polsce większość pacjentów w pierwszej linii leczenia nie ma możliwości skorzystania z najnowocześniejszych terapii – immunoterapii lub chemioimmunoterapii.