Walka z chorobą nowotworową pochłania życie pacjenta. Bardzo ważne jest jednak, by przez cały okres leczenia nie tracił on kontaktu z lekarzem stomatologiem i dbał o stan jamy ustnej.
Dr Leszek Dudziński
Wiceprezes Naczelnej Rady Lekarskiej, lekarz dentysta, specjalista chirurgii szczękowej
Jakie są pierwsze objawy choroby nowotworowej w obrębie jamy ustnej? Jakie symptomy powinny zaniepokoić pacjenta i stomatologa?
W pierwszym etapie choroby rozrost zmian nowotworowych może się niestety odbywać bez widocznych i odczuwalnych dla pacjenta objawów, dlatego diagnostyka tej choroby w wielu przypadkach, szczególnie w początkowej fazie choroby, może być trudna. Często pierwsza pojawiająca się zmiana zlokalizowana jest w obrębie powierzchownej struktury błony śluzowej jamy ustnej. Może mieć ona postać nadmiernego rogowacenia lub powierzchownego owrzodzenia. Jeśli w jamie ustnej rozwiną się nadżerki, chory będzie także odczuwał pieczenie lub nadwrażliwość. Poważniejsze zmiany śródkostne w okolicy nerwów mogą natomiast dawać bardzo silne odczucia bólowe.
Przyczyną pojawienia się takich zmian w obrębie jamy ustnej nie zawsze jest oczywiście nowotwór, ale jeśli nie goją się one dłużej niż dwa, trzy tygodnie, bądź są bardzo bolesne, pacjent zdecydowanie powinien udać się do lekarza stomatologa, który zaproponuje mu metodę leczenia lub skieruje na dodatkowe badania. Musimy również pamiętać, że podczas każdej wizyty u stomatologa, lekarz powinien dokładnie sprawdzić nie tylko stan naszego uzębienia, ale również całej jamy ustnej i śluzówki, nawet jeśli chory nie zgłasza żadnych objawów. Wcześnie wykryte zmiany nowotworowe dają większą szansę na wyleczenie choroby.
Przy terapii onkologicznej pacjent często ma zmniejszoną ilość śliny. Jak chory może radzić sobie z tym problemem?
Szczególnie po radioterapii radykalnej, z dużymi dawkami naświetlania, jednym z powikłań jest zmniejszona ilość wydzielanej śliny. Spowodowane jest to najczęściej zmianą struktury śluzówki. Istnieją metody, dzięki którym możemy zwiększyć ilość wydzielanej śliny poprzez działanie farmakologiczne. Można również osłaniać śluzówkę. Przydatne przy tej dolegliwości mogą okazać się preparaty, które służą temu, aby nawilżać i natłuszczać śluzówkę. Stosowanie takich preparatów ochroni ją także przed urazami mechanicznymi, na które przez mniejszą ilość wydzielanej śliny jest bardzo podatna. Takie preparaty dostępne są zarówno w aptece, jak i w drogerii. Mogą występować w postaci maści lub kremów, ale także pasty do zębów. Pasty o podwyższonej zawartości fluoru są odpowiednim produktem, bo to właśnie brak śliny jest jednym z czynników zwiększających ryzyko próchnicy i dlatego pasta o podwyższonej zawartości fluoru jest dobrym rozwiązaniem. Pacjenci mogą również wspierać farmakoterapię i pomagać sobie domowymi sposobami, pijąc np. siemię lniane.
W prawidłowej higienie jamy ustnej bardzo ważne jest dopasowanie pasty do zębów do naszych potrzeb. Pasta z fluorem hamuje demineralizację szkliwa, zmniejsza jego rozpuszczalność w kwaśnym środowisku. Posiada również działanie bakteriostatyczne na drobnoustroje, które wywołują zmiany próchnicze. Zwiększa także komfort w jamie ustnej u osób cierpiących z powodu upośledzenia wydzielania śliny. Polecana jest pacjentom w trakcie radioterapii w obrębie jamy ustnej, u których dochodzi do wysuszenia śluzówki.
Ze względu na zmniejszone wydzielanie śliny, u chorych wzrasta ryzyko próchnicy, a z kolei radio czy chemioterapia mogą powodować uszkodzenia w zakresie tkanek twardych zębów i dlatego stosowanie preparatów o podwyższonej zawartości fluoru (5000 ppm Fluoru) ma w tych przypadkach duże znaczenie, oprócz oczywiście rygorystycznej higieny jamy ustnej i regularnych wizyt u lekarza.
Wybierając szczoteczkę do zębów zwracajmy uwagę na jej włosie oraz wybierajmy odpowiednią twardość. Trzeba pamiętać, że zbyt twarda szczoteczka może powodować uszkodzenia dziąseł, natomiast zbyt miękka może mieć problem z usunięciem wszystkich zanieczyszczeń. Szczoteczkę do zębów powinniśmy regularnie wymieniać. Najlepiej co dwa, trzy miesiące oraz po każdej poważniejszej infekcji organizmu.
Jak wygląda postępowanie z pacjentem, u którego pojawiły się takie zmiany? Do kogo jest kierowany, jak się go leczy?
Jeśli u pacjenta zmiany w obrębie jamy ustnej nie goją się pomimo leczenia, jest on kierowany do specjalistycznego gabinetu chirurgii stomatologicznej, w którym pobierany jest materiał do badania histopatologicznego. Jeśli wynik badania wykaże zmianę nowotworową, pacjent jest dalej diagnozowany i leczony w specjalistycznej poradni chirurgii szczękowo-twarzowej, laryngologicznej lub onkologicznej. W tej chwili, według obowiązującej procedury, pacjent w momencie rozpoznania histopatologicznego w kierunku nowotworu, ma zakładaną kartę diagnostyki i leczenia onkologicznego. Później, zgodnie z zaleceniami tej karty, chory musi wykonać rozszerzone badania diagnostyczne, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny oraz zgłosić się na konsylium składające się z lekarzy specjalistów, onkologa, stomatologa, laryngologa. Podczas konsylium wybierana jest najlepsza dla chorego ścieżka leczenia. Każda choroba nowotworowa jest leczona indywidualnie. W zależności od jej zaawansowania, rodzaju zmian, pacjent może być skierowany na leczenie operacyjne, radioterapię, chemioterapię lub leczenie skojarzone.
Jak prowadzić leczenie stomatologiczne u pacjenta ze stwierdzonym nowotworem jamy ustnej? Czy jest ono bezpieczne?
Leczenie stomatologiczne u pacjentów ze zdiagnozowanym nowotworem jamy ustnej jest bezpieczne i jak najbardziej zalecane. Bardzo ważne jest, aby pacjent z nowotworem jamy ustnej nie tracił kontaktu ze swoim lekarzem stomatologiem i cały czas dbał o swoje uzębienie oraz leczył wszystkie ubytki. W zależności od tego, jak rozległe są zmiany nowotworowe w jamie ustnej oraz od tego, gdzie zlokalizowane są ubytki, stomatolog dobiera metodę i odpowiedni sposób leczenia. Wyjątkiem są zęby, które znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie zmiany nowotworowej. W ich przypadku nie można wykonywać ekstrakcji chirurgicznej. Chory na nowotwór powinien także pamiętać o codziennej higienie jamy ustnej. Bardzo ważne jest, aby regularnie szczotkował zęby, stosował pasty do mycia zębów i regularnie zmieniał szczoteczki. Odpowiednia higiena jamy ustnej pomoże mu uchronić się przed ubytkami i zapobiegnie uszkodzeniom szkliwa.
Jak o higienę jamy ustnej powinien dbać pacjent z nowotworem. Czy ze względu na chorobę powinien używać jakichś określonych produktów?
Tak jak wcześniej wspominałem, pacjent z chorobą nowotworową powinien szczególnie dbać o higienę jamy ustnej. Chory powinien pamiętać o dokładnym szczotkowaniu zębów oraz o używaniu pasty do zębów, która pomoże zapobiec uszkodzeniom szkliwa. Przydatne mogą okazać się również nici dentystyczne czy specjalne szczoteczki do czyszczenia przestrzeni międzyzębowych. Bardzo ważne jest również, by chory na nowotwór nie zaniedbywał wizyt u stomatologa i regularnie leczył zęby.