Joanna Frątczak-Kazana

Menadżerka ds. programów pomocowych Fundacja Onkologiczna Alivia

Wyniki badania dostępu pacjentów do opieki onkologicznej w czasie COVID obnażyły słabość systemu ochrony zdrowia w Polsce. Wnioski wskazują m.in. na bardzo duże nierówności w dostępie do świadczeń zdrowotnych niezależnie od epidemii.

Z COVID-em żyjemy już ponad półtora roku. Pacjenci onkologiczni stanowią grupę szczególnie narażoną na zakażenie, ciężki przebieg i śmierć. To duże obciążenie, niestety nie jedyne. Szpitale przemianowane na jednoimienne, wstrzymane przyjęcia na oddziały pulmonologiczne, urologiczne czy ginekologiczne, sprzeczne komunikaty, to chleb powszedni pacjenta onkologicznego w czasie epidemii. A przecież każdy dodatkowy tydzień oczekiwania na diagnozę i leczenie zmniejsza szanse na dłuższe życie.

W ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy badaliśmy w Alivii potrzeby i problemy chorych na raka wpływają ce na ich leczenie w czasie epidemii. Zwracaliśmy uwagę na wiele aspektów wymagających natychmiastowych działań, w tym przede wszystkim tych związanych z koordynacją procesu leczenia. To, co dodatkowo zwróciło naszą uwagę i jest nierozwiązanym od lat problemem, to ogromne nierówności w dostępie do opieki zdrowotnej. Na kwestie nierówności i wykluczenia wskazywały wyniki pogłębionych konsultacji społecznych, z których wnioski opublikowaliśmy w dwóch opracowaniach: Rzeczywistości równoległe. Polska onkologia w czasie epidemii COVID-19¹oraz będącego potwierdzeniem stanu rzeczy – Doświadczenie choroby onkologicznej w czasie epidemii. Perspektywa pacjentów², przygotowanego na nasze zlecenie przez Instytut Kantar Public.

Wykluczenie i nierówności w dostępie do opieki zdrowotnej, w tym onkologicznej, występują na wielu poziomach i najczęściej dotykają osoby biedne, niewykształcone, mieszkające na prowincji oraz starsze.

Co piąta osoba biorąca udział w badaniu przygotowanym przez Kantar wskazała, że dojazd na leczenie stanowi dla niej trudność. Aż dla 76 proc. z tych osób problem z dojazdem nie ma związku z pandemią. Najczęściej wskazywany powód to brak lub ograniczone połączenia transportu publicznego (33 proc.), duża odległość (13 proc.), brak własnego środka transportu (7 proc.), brak wsparcia i konieczność angażowanie bliskich (7 proc.), koszty (3 proc.). Widać zatem jak na dłoni, że problem wykluczenia komunikacyjnego to poważna kwestia do jak najszybszego rozwiązania oraz uwzględnienia, w kontekście planowanych w polskiej onkologii zmian związanych z centralizacją wielu świadczeń.

Ponad 60 proc. badanych korzystało w różnym zakresie, w trakcie leczenia choroby nowotworowej, z płatnych usług medycznych. Im lepiej wykształceni uczestnicy badania tym częściej korzystali z usług płatnych. Im starsi tym rzadziej. Zapewne jest to efekt bariery ekonomicznej – osoby w wieku emerytalnym oraz z niższym poziomem wykształcenia mają przeciętnie niższe dochody. Pamiętajmy, że choroba nowotworowa to często duże wyzwanie finansowe – wśród osób w złej sytuacji materialnej dodatkowego wsparcia potrzebuje co trzeci pacjent. Status społeczno-ekonomiczny i wykształcenie mają zdecydowany wpływ na przebieg leczenia. Czy emerytowana fryzjerka z powiatu ustrzyckiego ma taki sam dostęp do opieki onkologicznej, jak czterdziestoletnia nauczycielka z poznańskiego liceum lub lekarz z Torunia albo pracownik ministerstwa zdrowia? To oczywiście pytanie retoryczne.

Ogromne znaczenie w procesie diagnostyki i leczenia onkologicznego ma wsparcie instytucjonalne i dobrostan psychiczny pacjentów. Jedna trzecia badanych miała wrażenie, że jest pozostawiona sama sobie, nie otrzymuje wsparcia ze strony przedstawicieli opieki zdrowotnej, a uzyskanie informacji o chorobie i leczeniu jest trudne. Zderzenie z systemem nie daje im poczucia bezpieczeństwa.

Wykluczenie i nierówności w dostępie do opieki zdrowotnej są faktem. Chorzy na raka oraz inne przewlekle choroby wymagają kompleksowej i długotrwałej opieki. Zidentyfikowane bariery w istotny sposób ograniczają ich poczucie bezpieczeństwa i utrudniają lub uniemożliwiają skuteczny przebieg leczenia. Art. 68 ust. 2 Konstytucji RP jasno i wyraźnie mówi: „Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (…)”. Jako organizacje pacjenckie mamy obowiązek mówić głośno o wszelkich formach dyskryminacji i działać na rzecz poprawy sytuacji polskich pacjentów.