Nowe rozwiązania monitorowania astmy

Astma z racji swojej charakterystyki oraz dostępnych w Polsce najnowocześniejszych metod leczenia nie powinna być chorobą śmiertelną. Niestety, nadal nią jest. Co możemy zatem zrobić, by zminimalizować ryzyko zgonów wśród pacjentów?

Małgorzata Gałązka-Sobotka

Dziekan Centrum Kształcenia Podyplomowego, dyrektor Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego, wiceprzewodnicząca Rady Narodowego Funduszu Zdrowia

Jak wygląda epidemiologia astmy? Jakie są prognozy pod względem zachorowań na najbliższe lata?

W Polsce astma dotyka 6 proc. populacji, czyli ok. 2,2 mln dorosłych osób. W ostatnich latach obserwujemy stabilizację zapadalności. Jednak, jak wiemy z danych szacunkowych, wielu pacjentów nie ma tej choroby po prostu zdiagnozowanej. Mowa nawet o 4 milionach Polaków mających objawy astmy, co daje dwukrotnie wyższą liczbę.

Nie tylko skala zachorowań nas przytłacza, ale fakt, że jest to choroba, która skutkuje przedwczesnym zgonem. Jej wskaźnik wynosi 12 osób na 1 milion ludności. Ponadto, z powodu źle kontrolowanej astmy pacjenci często wymagają hospitalizacji, takich świadczeń odnotowano w sprawozdawczości NFZ w 2019 roku ponad 30 tys. Liczby te nam bardzo ciążą, ponieważ astma zgodnie z naukami o zdrowiu należy do chorób, które nie tylko nie powinny bezpośrednio powodować zgonów, ale nawet hospitalizacji. Dlatego miarami naszego sukcesu powinny być takie zjawiska jak: spadek zapadalności, sprawniejsza diagnostyka, która umożliwi eliminację szarej strefy niezdiagnozowanych pacjentów oraz skuteczna kontrola choroby już na poziomie POZ.

Astma jest chorobą cywilizacyjną. O jakich wyzwaniach w zakresie kontrolowania i leczenia astmy mówimy?

Dobrze zorganizowany system opieki zdrowotnej powinien wykrywać chorobę, gdy tylko pojawiają się jej pierwsze objawy. Jak na razie badania pokazują, że obecnie średnio od pierwszych objawów do postawienia diagnozy mija aż 7 lat.

Narzędzia stosowane w opiece powinny sprzyjać dobrej kontroli astmy, żeby nie doprowadzić do hospitalizacji, która jest następstwem powikłań. Nadzieję na to daje wdrożenie koordynowanej opieki w Podstawowej Opiece Zdrowotnej. Astma jest jedną z chorób cywilizacyjnych, która ma być zarządzana i kontrolowana przez lekarza rodzinnego we współpracy ze specjalistami.

Narzędziem, które umożliwi lekarzowi POZ zareagowanie na pierwsze objawy, jest budżet powierzony – możliwość sfinansowania na tym poziomie rozszerzonego pakietu badań, w którym pojawiła się również spirometria. Jest to działanie systemowe zwiększające kompetencje lekarza rodzinnego, który może wykazać się wyższą czujnością i sprawczością przy pierwszych objawach.

Kolejnym narzędziem powszechniej stosowanym powinien być indywidualny plan leczenia. Dzisiaj niestety tylko 20 proc. pacjentów chorych na astmę posiada pisemny plan leczenia, a w przypadku chorób przewlekłych powinno być to normą.

Co możemy powiedzieć o innowacjach w zakresie monitorowania choroby?

Prowadzone są prace nad projektem E-recepta 2.0, polegającym na wkomponowaniu do systemu e-recepta algorytmu mającego na celu monitorowanie ilości wykupionych przez pacjenta substancji wrażliwych. W astmie są to leki wziewne SABA i doustne glikokortykosteroidy (dGKS), które bardzo często są nadużywane. Lekarz wystawiając taką receptę otrzyma informację o przekroczeniu ilości opakowań w danym okresie. Dzięki temu będzie mógł przeprowadzić dodatkowy wywiad z pacjentem. Nie chodzi tutaj o ograniczenie decyzji lekarza POZ lub innego specjalisty w zakresie preskrypcji leku, ale o dostarczenie mu cennej wiedzy, która może pomóc w monitorowaniu choroby. Mówimy zatem o budowie systemu wspierania decyzji terapeutycznych lekarza, w tym indywidualnej relacji z pacjentem.

Jaki wpływ na relację pacjent-lekarz mają nowoczesne rozwiązania informatyczne?

Najważniejszym we wdrażaniu nowoczesnych rozwiązań informatycznych jest to, aby pozwoliły one odzyskać przynajmniej cząstkę czasu na rozmowę lekarza z pacjentem. W przypadku astmy bardzo dużą rolę odgrywa edukacja pacjenta. Dlatego też tak ważne jest, aby w oparciu o jak najszersze, szybko dostępne informacje lekarz mógł skupić się na kompetencjach pacjenta w zakresie przyjmowania leków, bez których proces leczenia nie będzie optymalny.

Prof. dr hab. med. Barbara Rogala

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Chair of Ethics Comittee of EAACI European Academy of Allergology and Clinical Immunology, członek Sekcji Terapii Biologicznej EAACI

Astma jest uciążliwą chorobą przewlekłą. Ciężkie zaostrzenie astmy jest stanem zagrażającym życiu. Przełomowym postępem w leczeniu wielu chorób jest terapia biologiczna. Leki te mają również zastosowanie w astmie. Czy pacjenci w Polsce mają dostęp do najnowocześniejszej terapii? Jak wyglądają standardy polskie na tle światowych?

Postęp w medycynie, którego wyrazem jest terapia biologiczna astmy, dokonał się dzięki rozwojowi biotechnologii, inżynierii genetycznej i stałemu pogłębianiu wiedzy dotyczącej patomechanizmu chorób. Wiele ośrodków w Polsce prowadzi to leczenie. Mamy do dyspozycji leki biologiczne o różnym mechanizmie działania co umożliwia zastosowanie optymalnego leku biologicznego u danego chorego. Wielu z nas, lekarzy w Polsce, ma bardzo dobre, wieloletnie doświadczenie dotyczące tego rodzaju leczenia, które przekonuje o wysokiej skuteczności i bezpieczeństwie terapii biologicznej. Nasze polskie doświadczenie jest w pełni spójne z wynikami obserwacji w innych krajach świata.

Dlaczego leczenie biologiczne jest ważne w przypadku takich chorób jak astma?

Jest to o tyle ważne, że terapię tą stosuje się u chorych na astmę ciężką, która stanowi ryzyko zaostrzenia choroby prowadzącej do ostrej niewydolności oddechowej. Co więcej, chorzy na astmę ciężką, niezależnie od przewlekłego stosowania kortykosteroidów wziewnych (bezpiecznych i skutecznych w lżejszych postaciach choroby) często muszą stosować kortykosteroidy doustne albo dożylnie. Takie postępowanie stanowi ryzyko występowania niepożądanych skutków ubocznych. Zastosowanie leków biologicznych, skutecznie zapobiega zaostrzeniom i pozwala na odstawienie kortykosteroidów ogólnoustrojowych. Jednocześnie terapia biologiczna wygasza objawy astmy. O tym przekonują zarówno wyniki badań, jak i doświadczenie kliniczne.

Jak wygląda obecnie dostęp chorych na astmę do terapii biologicznej?

Leki te są w pełni finansowane przez NFZ, w ramach ubezpieczenia zdrowotnego. Dlatego też każdy chory ma dostęp do tego typu terapii. Kwalifikacja do leczenia biologicznego jest oparta na określonych zasadach, które warunkują skuteczność i bezpieczeństwo terapii. Chory kwalifikujący się do leczenia biologicznego to chory na ciężką postać astmy, w przebiegu której występują zaostrzenia bądź też konieczność przyjmowania kortykosteroidów działających ogólnoustrojowo. Ocena uczulenia na alergeny wziewne umożliwia dobór odpowiedniego dla danego chorego leku biologicznego.

Jak istotna jest edukacja i budowanie świadomości w zakresie leczenia biologicznego astmy ciężkiej wśród zarówno pacjentów jak i lekarzy różnych specjalności?

Jest to niezwykle ważne. Powinno się informować pacjentów w tego typu możliwości leczenia. Każdy chory powinien wiedzieć, że terapia biologiczna jest dostępna dla wszystkich wymagających tego sposobu leczenia, jest bezpieczna i skuteczna. Jak wynika z naszych obserwacji, pacjenci wielu poradni specjalistycznych mają taką wiedzę. Trzeba ją jednak dostarczać także do mniejszych ośrodków, gdzie ta świadomość jest niższa. Bardzo ważną rolę w szerzeniu tych informacji odgrywają m.in. media.

Warto podkreślić, że cenna jest także współpraca w tym zakresie pomiędzy lekarzami POZ a specjalistami zajmującymi się leczeniem ciężkiej postaci astmy. Alergolodzy, pulmonolodzy i lekarze Podstawowej Opieki Zdrowotnej powinni współpracować, aby zapewnić każdemu choremu kwalifikującego się do tego typu leczenia możliwość zastosowania terapii biologicznej, która umożliwia wielu chorym na ciężką astmę normalną aktywność życiową