Cukrzyca a choroby jamy ustnej

Cukrzyca to choroba społeczna, przewlekła, powodująca poważne komplikacje zdrowotne, zmniejszająca komfort życia i przyczyniająca się do zwiększonej śmiertelności. Stanowi ogromny problem zdrowotny i ekonomiczny. W Polsce problem cukrzycy dotyka około 2,8 milionów osób (dane z 2013 roku) z czego 26 proc., to osoby u których choroba nie została jeszcze zdiagnozowana.

Dr. n. med. Kinga Grzech-Leśniak

Specjalista periodontolog, adiunkt w Katedrze i Zakładzie Chirurgii Stomatologicznej we Wrocławiu

Leczenie pacjenta z niezdiagnozowaną cukrzycą (hiperglikemią) jest bardzo ryzykowne, a takich osób jest ok 700 tysięcy. Światowa Organizacja Zdrowia WHO przewiduje, że do 2030 roku cukrzyca będzie 7 z najczęstszych przyczyn zgonów na świecie. Zbyt wysoki poziom cukru we krwi nie boli, pozwala pacjentowi funkcjonować w miarę normalnie, a przewlekły stan hiperglikemii ma toksyczny wpływ na małe i duże naczynia krwionośne. Prowadzi to do zaburzeń w krążeniu w oczach, nerkach czy choroby niedokrwiennej serca, zawału czy udaru.

U osób chorych na cukrzycę obserwuje się większą podatność na zachorowania na chorobę przyzębia i szybko postępującą próchnicę zębów. Chorzy ci, w porównaniu do osób zdrowych częściej zapadają również na kandydozę (grzybicę jamy ustnej), częściej występuje u nich kserostomia, owrzodzenie błon śluzowych, liszaj płaski oraz ból i pieczenie języka. Ze względu na zaburzenia immunologiczne, a także rozwój flory bakteryjnej i grzybiczej, pacjenci z cukrzycą często cierpią na nawracające pęknięcia i zapalenia kącików ust (cheilitis).

Suchość jamy ustnej

Wykazują zwiększoną skłonność do występowania suchości jamy ustnej (kserostomi) i halitozy (nieprzyjemnego zapachu z ust) spowodowanej powiększeniem ślinianek przyusznych, uszkodzeniem gruczołów ślinowych, co w efekcie powoduje zmniejszone wydzielanie śliny oraz wzrost jej lepkości i gęstości. Daje to silne poczucie dyskomfortu, doprowadza do trudności z jedzeniem, mówieniem i przełykaniem.

Próchnica zębów

Zmniejszone wydzielanie śliny zwiększa istotnie ryzyko powstania próchnicy zębów u chorego. Specyficzny rygor dietetyczny i konieczność częstego spożywania posiłków (6-7 posiłków na dobę), a nierzadko wysokie stężenie glukozy w ślinie, to kolejny czynnik, który intensyfikuje ryzyko rozwoju próchnicy. Ponadto osoby cierpiące na cukrzycę częściej wykazują zaburzenia mineralizacji szkliwa zębów co jest związanej z wyższym stężeniem fosforu i wapnia w ślinie.

Zapalenie przyzębia

Zapalenie przyzębia (periodontitis), potocznie nazywane jako „paradontoza”, to choroba tkanek otaczających ząb, która nieleczona prowadzi do rozchwiania i utraty zębów. Cukrzyca zwiększa ryzyko wystąpienia lub zaostrzenia przebiegu klinicznego chorób przyzębia, a samo zapalenie może wpływać́ na pogorszenie kontroli glikemii i zwiększenie oporności na insulinę̨. Choroby przyzębia i cukrzyca są̨ istotnie ze sobą̨ powiązane, a u podłoża tego związku leżą procesy zapalne. Główną̨ przyczyną chorób przyzębia jest formowanie się̨ płytki nazębnej (bakteryjnej), gdzie infekcja tkanek wywiera wpływ na cały organizm.

U chorych na cukrzycę stwierdza się̨ wyższe wskaźniki choroby przyzębia, przede wszystkim w zakresie zaniku kości wyrostka zębodołowego. Zmniejszenie syntezy kolagenu i glikozaminoglikanów w fibroblastach tkanki przyzębia oraz zwiększenie aktywności kolagenozy (enzymu niszczącego kolagen), to mechanizmy odpowiedzialne za ten proces. Jednocześnie istnieją̨ dowody, że leczenie miejscowe zapalenia przyzębia, powoduje zmniejszenie infekcji, co w krótkim czasie istotnie redukuje stężenie hemoglobiny glikowanej u chorych na cukrzycę. Periodontitis wiąże się̨ z częstszym rozwojem innych powikłań́ cukrzycy, takich jak retinopatia, angiopatia i nefropatia.

Choć wiadomo, że osoby z cukrzycą narażone są na większe ryzyko rozwoju chorób dziąseł, najnowsze badania pokazują, że przewlekłe zapalenie dziąseł i zapalenie przyzębia stanowi czynnik ryzyka rozwoju cukrzycy. Wykazany w badaniach potencjalny związek między chorobami przyzębia, cukrzycą i chorobami sercowo-naczyniowymi czy nefropatią cukrzycową wskazuje na to, że chorzy na cukrzycę powinni zostać objęci stałą i szczególną opieką nie tylko przez lekarzy dentystów, ale również przez specjalistów periodontologów. Dysfunkcja ślinianek, kserostomia, kandydoza jamy ustnej są̨ częstymi powikłaniami źle kontrolowanej cukrzycy i wymagają starannego leczenia.

Co przyczynia się do pojawienia się próchnicy zębów i suchości w jamie ustnej?

Diagnostyka w kierunku cukrzycy jest bardzo tania i niezmiernie prosta, a jednak nadal 0,5-1 mln Polaków z tym schorzeniem pozostaje niezdiagnozowanych. To zaś ogranicza możliwości leczenia i zapobiegania komplikacjom. Jaka jest wykrywalność cukrzycy?

Anna Śliwińska

Prezes Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków, zajmuje się bezpośrednią pracą z osobami chorymi na cukrzycę, propagowaniem świadomości tej choroby w społeczeństwie i zabieganiem o jak najlepsze warunki leczenia diabetyków

Jakie są największe wyzwania w państwowym systemie ochrony zdrowia dotyczące chorób diabetologicznych?

Dużym wyzwaniem jest ogromna liczba pacjentów – w Polsce cukrzyca dotyczy ok. 3 mln osób. Tendencja jest wzrostowa, a biorąc pod uwagę fakt, że cukrzycą czy stanem przedcukrzycowym zagrożonych jest dalsze 5 mln Polaków, to widzimy, że ten problem będzie się intensyfikował. Drugie wyzwanie, z którym musimy się mierzyć, to zbyt późna diagnoza lub jej brak. Szacujemy, że 0,5-1 mln osób z cukrzycą nadal jest niezdiagnozowanych, co oczywiście ogranicza możliwości leczenia i zapobiegania powikłaniom. Wykrywalność cukrzycy jest bardzo tania i niezmiernie prosta – wystarczy pobrać krew na czczo, co jest badaniem powszechnym i niemal bezkosztowym. Natomiast wciąż pokutuje niewielka świadomość społeczna związana z ryzykiem cukrzycy i wiele osób po prostu nie chce się badać, bo boi się diagnozy. Dlatego zdarzają się przypadki, że dopiero zawał serca lub udar mózgu jest tym momentem, kiedy chory przyjmuje informację o chorobie i zaczyna leczenie. Utrudnieniem na ścieżce poprawnej diagnozy jest też niedostateczna wiedza lekarzy rodzinnych, którzy czasem nie potrafią prawidłowo zidentyfikować pacjentów z grupy ryzyka. Trzeci obszar, w którym widzimy przestrzeń do poprawy opieki diabetologicznej związany jest z systemem refundacji leków. Sytuacja jest znacznie lepsza niż kiedyś, ale nadal liczymy, że resort zdrowia rozszerzy zakres refundacji.

A największe potrzeby indywidualne pacjentów z chorobami diabetologicznymi?

Jak w większości chorób przewlekłych, tak i u nas problemem są kolejki do lekarzy. Niestety diabetologów dostępnych w państwowej służbie zdrowia ubywa, bo prowadzenie poradni w naszym systemie staje się nieopłacalne i część specjalistów przechodzi do prywatnych placówek, na które wielu chorych nie stać. Liczymy też na wspomniane już rozszerzenie refundacji leków – te najbardziej nowoczesne leki i technologie dostępne są w Polsce tylko dla wąskich grup pacjentów. Tu barierą są oczywiście kwestie finansowe, bo refundacja leków dla chorych na wszystkie typy cukrzycy byłaby niezwykle kosztowna. Natomiast to i tak byłyby niższe wydatki niż w przypadku leczenia ciężkich powikłań, więc jako Polskie Stowarzyszenie Diabetyków przekonujemy ministerstwo, że rozszerzenie zakresu refundacji to nie koszt, tylko inwestycja. W przypadku cukrzycy typu 1 z dumą można powiedzieć, że jesteśmy światowym wzorem, jeśli chodzi o leczenie dzieci. Do poprawy nadal jest sporo obszarów w przypadku dorosłych z cukrzycą typu 1 oraz diagnostyki i leczenia cukrzycy typu 2.

Jak wygląda profilaktyka chorób diabetologicznych?

Około 10 proc. wszystkich zachorowań w Polsce to cukrzyca typu 1 i jest to choroba, której nie da się zapobiegać. Lekarze i naukowcy wciąż nie wiedzą, co dokładnie wywołuje tą chorobę. Zdecydowana większość przypadków, bo ok. 90 proc., to cukrzyca typu 2. Aby zminimalizować ryzyko zachorowania należy prowadzić zdrowy tryb życia, zdrowo się odżywiać, być aktywnym fizycznie i nie dopuszczać do nadwagi czy zwłaszcza otyłości. Częściowo cukrzyca typu 2 ma jednak podłoże genetyczne, niezależne od trybu życia. Cukrzyca jest nadal chorobą nieuleczalną, przewlekłą, której odpowiednie leczenie zapobiega powikłaniom, ale nie prowadzi do całkowitego wyleczenia.